 |
|
Y
dyn a welodd ei hun yn Y Drych
Pen-blwydd newyddiadurwr y codwyd cofgolofn iddo!
Dydd Gwener, Ionawr 11, 2002
|
• Ar gyfer Ionawr 11, ganrif a thri chwarter o yn ôl,
ganwyd yn Llanaelhaearn, un o wyr amlwg y genedl a fu’n olygydd Y
Drych yn Efrog Newydd am 32 mlynedd.
Mab fferm Bryn Bychan oedd John William Jones.
 Yr
oedd ei dad, William, yn flaenor gyda’r Methodistiaid. Bu ei daid
yn glochydd Eglwys Llanaelhaearn.
Diau nad oedd bywyd yn hawdd ym mlynyddoedd ieuenctid J.W., cyfnod
y pedwar degau newynllyd.
Mae hanes amdano yn ffair pentymor Pwllheli yn cael ei gyflogi yn
was fferm yn Hendrefeinws heb fod nepell o’i gartref.
Yna, symudodd y teulu i Ty’n Llwyn, Llanllyfni, lle y credir i’r tad
gadw ysgol.
Mor galed y dyddiau hyn yn y pedwardegau yr oedd ymfudwyr yn gadael
y wlad wrth y miloedd i’r Merica.
Cefnodd deng mil ar hugain ar yr hen wlad erbyn 1850.
Yn ei ddyddlyfr Saesneg am fis Mehefin 1844 dywed Eben Fardd i John
Jones, Talysarn, ddweud pan alwodd am baned o de ei fod o’n bwriadu
mynd a miloedd o’i gyd-wladwyr i’w ganlyn i’r America.
Nid felly y er bod 1,200 wedi cyrraedd talaith Wisconsin, mewn deng
mlynedd.
Talaith Wisconsin oedd y lle…"I Americ y moriaf - ac ansawdd Wisconsin
a brofaf" oedd dyhead un bardd.
Am yno hefyd yr aeth y teulu bach o Lanaelhaearn ac yn llanc deunaw
oed llafuriodd J.W. ar ffermydd y Racine, ger Chicago.
Bu hefyd yn saer dodrefn gan barhau i’w ddiwyllio’i hun, a chael rywfaint
o addysg yn Ysgol Clinton yn Utica, gogledd Efrog Newydd, cyn cadw
ysgol ei hunan yn dysgu Rhifyddeg, ei hoff bwnc er yn ieuainc.
Ond ar ysgrifennu roedd ei fryd a dechreuodd gyfrannu i’r papur newydd
Americanaidd, Y Drych, oedd yn mynd drwy gyfnod braidd yn drafferthus
yn ymwneud â pherchnogaeth a hefyd ei agwedd at y Rhyfel Cartref.
Nifer o Gymry amgylch Efrog Newydd oedd yn ei redeg ar y pryd, y rhan
fwyaf ohonynt yn Jonesiaid, a chylchrediad y papur yn agos i dair
mil.
Un o’r rhai amlwg a achubodd y papur ar ran y cwmni ar y pryd oedd
William B. Jones, o Gaergybi, oedd wedi ei sefydlu ei hun mewn busnes
llwyddiannus yn Efrog Newydd.
Ond digon ansefydlog oedd pethau pan ddewiswyd J.W. Jones, yn olygydd
yn 1852 ac er bod yna bapur newydd arall, Y Gwyliedydd Americanaidd,
yn cystadlu yn erbyn Y Drych gwelodd J.W. Jones, yn dda
i gyd-olygu Y Drych a’r Gwyliedydd.
Ond yn gynnar yn 1858 prynodd J.W. y ddau bapur a defnyddio yr enw
gwreiddiol Y Drych. Gwelodd ei bod yn well iddo ef ei hunan
fod yn gyfrifol am y papur yn hytrach na bod nifer o bobl gyda gwahanol
farnau ynglyn â’r cyhoeddiad, a thalu i olygydd.
Os am fanylion holl daith Y Drych am ganrif a hanner, rhaid
cyfeirio at lyfr diweddar Aled Jones, a Bill Jones, - Welsh Reflections,
Y Drych & America 1851-2001 - y ddau awdur o brifysgolion Aberystwyth
a Chaerdydd.
Cyfrol werthfawr gydag 80 o luniau a’r cynnwys yn waith ymchwil canmoladwy
a thrwyadl.
Dyma gyfieithiad o un cyfeiriad at John William Jones.
"Yr oedd yn newyddiadurwr galluog, llym, a’i golofnau golygyddol bob
amser yn gryf, ysgubol a nerthol. Ef oedd un o’r ysgrifenwyr mwyaf
galluog a welodd y papur. Medrodd ymestyn ei gynnwys drwy ei erthyglau
ar deithio, Gwyddoniaeth a Seryddiaeth. Gadawodd ei farc ar arddull
y papur ac fel cefnogwr cryf i fudiad Dirwest, a hefyd ar agweddau
gwleidyddol y Mudiad Gweriniaethol.
Pan fyddai pethau’n anodd arno yn ei gyfrifoldebau newyddiadurol,
roedd galw mawr amdano fel darlithydd ar ei hoff destunau fel seryddiaeth,
ymfudo, pynciau dyrys fel gwleidyddiaeth y dydd, a hanes ei deithiau.
Un o’r teithiau fyddai ei aml ymweliadau â’r hen wlad.
 I
gofio cenedlgarwr a gwr arbennig, gwelodd cymry Utica yn dda ofalu
fod lle i’w goffadwriaeth ym mynwent Forest Hill a chodi cofgolofn
drwy danysgrifiadau chwechant o’i edmygwyr.
Cofgolofn eithriadol yn mesur deg troedfedd o uchder ac yn pwyso yn
agos at bum tunnell.
Ond pwy oedd y bardd a luniodd y deyrnged a gerfiwyd ar y golofn,
a newid y John i Ioan, a chanu fel hyn amdano?
Ioan, oedd esgud hunan addysgydd -
Heb hawl golegawl bu’n deg olygydd,
Cawr oedd o anian, cywir wyddonydd,
A’i enw oesa fel gwir hanesydd,
Hael ei ddawn oleua ei ddydd-llenyddiaeth
Ac i weriniaeth bu’n gu arweinydd.
Mwy am
|
|
|
Gair
am air
Siart
Cymru
Llyfrau
ar y We
Nôl
i'r archif
