主播大秀

Nuair a bha mi ann an Eilean Mhanainn, thuirt feadhainn rium, 鈥淐uin a tha na h-eileanan agaibh a鈥� dol a thighinn fo smachd Eilean Mhanainn a-rithist?鈥� Bha iad a鈥� ciallachadh eileanan taobh siar na h-Alba. Tha mi a鈥� smaoineachadh gun robh iad ri fealla-dh脿. Ach chan eil mi cinnteach.

Tha ceanglaichean eachdraidheil l脿idir ann eadar Eilean Mhanainn agus Alba. Chan e a-mh脿in na c脿nanan G脿idhealach. Ach cuideachd na ceanglaichean a bh鈥� ann ri linn nan Lochlannach.

Nochd a鈥� Gh脿idhlig 鈥� no Gaelg 鈥� ann an Eilean Mhanainn anns a鈥� ch貌igeamh linn. Bha an c脿nan is cultar l脿idir. Eadhon nuair a th脿inig na Lochlannaich, 鈥檚 e a鈥� Gh脿idhlig a mhair. Thug na Lochlannaich buaidh mh貌r air an t-siostam phoilitigeach. Ach cha tug iad buaidh mh貌r air a鈥� ch脿nan. Tha barrachd fhaclan Lochlannach ann an G脿idhlig na h-Alba na tha anns a鈥� Gh脿idhlig Mhanainnich.

Tha grunn ainmean-脿ite Lochlannach ann, ge-t脿. Mar eisimpleir, Laxey. Tha sin a鈥� tighinn bhon aon fhreumh ri Lacasaigh ann an Le貌dhas. Tha e a鈥� ciallachadh 鈥渁bhainn a鈥� bhradain鈥�. Tha Lacasdal ann an Le貌dhas a鈥� ciallachadh 鈥済leann a鈥� bhradain.鈥�

Tha m貌ran ainmean cinnidh ann an Eilean Mhanainn a鈥� tighinn bhon Gh脿idhlig. Chan eil m貌ran ann le Mac aig an toiseach, ge-t脿. Dh鈥檃tharraich Mac gu tric gu d矛reach C 鈥� no san latha an-diugh C, K agus Q. Mar eisimpleir, th脿inig Kermode bho MacDhiarmaid, Quarry bho MacGuaire agus Kissack bho Mac脤osaig.

Anns an aonamh linn deug, bha Eilean Mhanainn aig ceann r矛oghachd 鈥� R矛oghachd Mhanainn is nan Eilean. B鈥� iad na h-eileanan sin an fheadhainn far chosta siar na h-Alba. Bha na ceudan de dh鈥檈ileanan ann. Ach a thaobh riaghladh, bha iad a鈥� cunntadh trithead 鈥檚 a dh脿 (32). Bha Eilean Mhanainn gu deas air a鈥� ch貌rr. Ach bha e aig cridhe poilitigeach na r矛oghachd.

B鈥� e p脿rlamaid nan eilean Tinvaal 鈥� no Tynwald 鈥� facal a tha a鈥� ciallachadh 鈥減脿rlamaid鈥� ann an Lochlannais. 鈥橲 ann 脿s a sin a th脿inig an t-ainm-脿ite Beurla a th鈥� air Inbhir Pheofharain 鈥� Dingwall. Tha Tinvaal fhathast a鈥� dol 鈥� agus a鈥� dol gu math. Tha Manainnich moiteil aiste. Tha iad ag r脿dh gur ise a鈥� ph脿rlamaid as fhaide a mhair 鈥� gun bhriseadh sam bith 鈥� air an t-saoghal. Bho l脿ithean nan Lochlannach chun an latha an-diugh.

Faclan is abairtean: thuirt feadhainn rium: some people said to me; cuin a tha na h-eileanan agaibh a鈥� dol a thighinn fo smachd Eilean Mhanainn a-rithist?: when are your islands going to come under the control of the Isle of Man again?; eileanan taobh siar na h-Alba: the western islands of Scotland; gun robh iad ri fealla-dh脿: that they were joking; ceanglaichean eachdraidheil: historical links; chan e a-mh脿in: not only; ri linn nan Lochlannach: at the time of the Norse/Vikings; 鈥檚 e a鈥� Gh脿idhlig a mhair: it鈥檚 Gaelic that survived; buaidh mh貌r air an t-siostam phoilitigeach: a big effect on the political system; barrachd fhaclan Lochlannach: more Norse words; anns a鈥� Gh脿idhlig Mhanainnich: in [the] Manx Gaelic; grunn ainmean-脿ite: several place names; bhon aon fhreumh: from the same root; abhainn a鈥� bhradain: salmon river; aig an toiseach: at the beginning; anns an aonamh linn deug: in the eleventh century; tha sinn e貌lach oirre mar: we know it as; far chosta siar na h-Alba: off the west coast of Scotland; a thaobh riaghladh, bha iad a鈥� cunntadh trithead 鈥檚 a dh脿: for government purposes, they counted 32; gu deas air a鈥� ch貌rr: south of the others; cridhe poilitigeach na r矛oghachd: the political heart of the kingdom; moiteil aiste: proud of it [fem]; gur ise a鈥� ph脿rlamaid as fhaide a mhair: that it鈥檚 the parliament that鈥檚 lasted longest; gun bhriseadh sam bith: without any break.