Main content

Episode 9

Episode 9 of 15

Pr貌gram do luchd-ionnsachaidh na G脿idhlig le Iain Urchardan. John Urquhart guides learners through the intricacies of the Gaelic language.

A bheil sibh ag ionnsachadh G脿idhlig? A bheil sibh feumach air misneachd gus ur G脿idhlig a chleachdadh? Ma tha, 's ann dhuibhse a tha Beag air Bheag, sreath gu s貌nraichte do luchd-ionnsachaidh na G脿idhlig.

Gach seachdain tre貌raichidh Iain Urchardan sibh tro ch貌mhraidhean agus tro aithrisean a bhios feumail dhuibh nur n-ionnsachadh. Beag air bheag, cuiridh sibh ri ur comasan ann a bhith a' bruidhinn G脿idhlig.

Sa phr貌gram seo, tha Iain a' c貌mhradh ri neach-ionnsachaidh na seachdain, Martainn Mac a' Bh脿illidh 脿 Glaschu agus a' cluinntinn mu a roghainnean ci霉il agus tha an t-Ollamh Michel Byrne a' toirt thugaibh Oisean a' Ghr脿mair.

In the ninth programme in this series for Gaelic learners, John Urquhart guides learners through the intricacies of Gaelic language, dialects, idioms and sayings and chats to learner of the week, Martin Baillie about his learning experience. Gaelic grammar help is also on hand with Dr Michel Byrne of Glasgow University who uses materials from the 主播大秀 archives to illustrate some of the complexities of the language.

Supporting materials for the series can be found at bbc.co.uk/radionangaidheal.

Available now

56 minutes

Last on

Sun 29 Aug 2021 10:30

Tar-sgr矛obhadh: Mi Fh猫in 鈥檚 Mo Che貌l

Iain MacIlleChiar


Dhan luchd-猫isdeachd 貌g, feumaidh mi m矛neachadh nach ann leis an dealan a bha an gramafon ga obrachadh, ach leis a鈥 l脿imh. Dh鈥檉heumadh tu a thachras a h-uile turas 鈥 agus b鈥 e an rud a bu ne貌naiche gun d猫anadh e barrachd air aon chl脿r ach nach d猫anadh e gu le貌r dhe na dh脿. Mar sin, mura robh thu air a thachras aig toiseach gach cl脿r, dh鈥檉heumadh tu leum thuige, is car no dh脿 a chur dhen l脿imh airson a chumail a鈥 dol.


A bharrachd air a鈥 ghramafon, bha a r猫idio againn 鈥 鈥檚 gu fortanach, b鈥 ann leis an dealan a bha sin ga obrachadh! A h-uile seachdain, bha ce貌l dannsa Albannach ann 鈥 agus 鈥檚 e linn an 貌ir a bh鈥 ann airson nan c貌mhlan ud an uair sin. 鈥橲 e fear a b鈥 ainmeile dhiubh uileag Jimmy Shand 鈥 agus r脿inig am fonn aige 鈥淭he Bluebell Polka鈥 a鈥 chiad fhichead ann an naoi ceud deug leth-cheud sa c貌ig 鈥 an aon turas riamh a bha c貌mhlan-ci霉il dannsa Albannach sa phr矛omh fhichead.听

Tar-sgr矛obhadh: L脿ithean Geala 9

鈥淣a Tha Ann a Thoirt 脌s鈥


Tha d霉il ri 鈥渟amhradh breac riabhach鈥 anns na h-Eileanan an Iar ach tha d貌chas aig a h-uile duine, an uair a thig am Foghar, gur e 鈥渇oghar geal grianach鈥 a bhitheas ann. Sin mar a tha Seumas cuideachd. Ged a tha e ag iarraidh deagh sh矛de airson an fhe貌ir, tha e ceart coma ged a bhitheadh cuid mhath den t-samhradh fliuch, fhad 鈥檚 a gheibh e l脿ithean tioram, grianach, airson a bhith ag obair air an arbhar.


Is e am foghar as fhe脿rr le Calum de na r脿ithean gu l猫ir. Is f矛or thoigh leis a bhith ag obair air a鈥 chroit aig an 脿m seo den bhliadhna, agus chan eil car a tha ri dh猫anamh nach cuir e a l脿mh ris ach an spealadh fh猫in. Chan eil fhios nach d猫anadh e sin cuideachd, nam faigheadh e cothrom. N矛 e togail agus ceangal, agus chan eil duine beag no m貌r anns an sg矛re a chuireas adagan ann an sreathan cho d矛reach ris.


Is iad sin na h-adagan nach bi fada d矛reach ma gheibh M脿iri cothrom orra. Chan eil dad air an t-saoghal as fhe脿rr leatha na bhith a鈥 d猫anamh falach-fead am measg nan adagan arbhair, i fh猫in agus dithis no tri霉ir de 鈥渘a faoileagan eile鈥, mar a bhitheas aig Calum air na companaich aice. Is iomadh latha a sh脿raich seo Calum bochd, is e fh猫in cho d矛cheallach.


鈥淭hoir an taigh ort, 貌inseach鈥, bidh e ag r脿dh ri M脿iri, 鈥渢ha an t-脿m agad f脿s ciallach.鈥


鈥淐luinnibh airsan鈥, bidh ise ag r脿dh, 鈥渕as fh矛or nach bi e fh猫in a鈥 cluich idir!鈥


Cha t猫id t脿mh air Seumas gus am faigh e a h-uile sguab cruinn, cothrom, c貌mhla anns na cruachan m貌ra, agus cha bhi cus fois aige an uair sin fh猫in, oir bidh am bunt脿ta abaich a-nis, agus deiseil airson a thogail.听 Tha iad a鈥 cur dusan poca a h-uile earrach, agus togaidh iad faisg air ceud poca aig deireadh an fhoghair mura tig galair sam bith ann, mar tha cn脿mh, no gr脿inne-dubh, no lobhadh. Bidh corra dhruim goirt ann an Lag na Coille mus bi togail a鈥 bhunt脿ta seachad 鈥 鈥淎ch mo thogair鈥, bidh Seumas ag r脿dh, 鈥渃ha d猫anar math gun mulad.鈥澨


A. Tha fios nach bi feum agad air cuideachadh leotha seo:
1. D猫 an se貌rsa s矛de a tha Seumas ag iarraidh an uair a thig am foghar?
2. Carson a tha e ag iarraidh na s矛de sin?
3. D猫 an se貌rsa s矛de a tha thu fh猫in ag iarraidh an uair a thig an samhradh?
4. Carson a tha thu ag iarraidh na s矛de sin?
5. D猫 an r脿ith as fhe脿rr le Calum air fad?
6. D猫 an r脿ith as fhe脿rr leat fh猫in?
7. Carson seo?
8. Cia mheud sguab a chuireas tu ann an adaig arbhair?
9. Carson a bhitheas Calum ag r脿dh gu bheil M脿iri agus a companaich mar na faoileagan?
10. Carson a bhitheas M脿iri a鈥 cur na feirge air Calum?
11. Ciamar a tha am bunt脿ta an uair a tha e abaich?
12. Ciamar a bhitheas a鈥 ghealach an uair a bhitheas an t-arbhar ag abachadh?
13. Nan canadh tu fh猫in "Mo thogair", d猫 bhitheadh tu a鈥 ciallachadh?
14. Saoil cia mheud punnd a tha ann am poca bunt脿ta?
15. D猫 an t-ainm a tha agad air an d矛thean a tha a鈥 f脿s air a鈥 bhunt脿ta?


B.鈥淏ho eileanan gu eileanan鈥 -听 cuiridh tu ainm eilein anns a h-uile sreath a tha seo:
1. Is e .... 鈥淓ilean a鈥 Che貌鈥.
2. Is e .... 鈥淓ilean an Fhraoich鈥.
3. Tha drochaid air a togail eadar .... agus ....
4. 鈥淐hi mi fada bhuam .... 脿illeagan a鈥 chuain鈥.
5. Bidh an 鈥淐laidheamh M貌r鈥, t猫 de bh脿taichean Mhic a鈥 Bhruthainn, a鈥 tadhal ann an Loch Baghasdail, ann an ....
6. 鈥淓ilean ....., eilean maiseach mo ghr脿idh.鈥
7. Tha cl貌 ainmeil air ainmeachadh air ....
8. Is e .... 鈥淓ilean Grinn na h-脪ige鈥.
9. Is ann am .... a tha Tobar-Mhoire'
10. 鈥淚s ann an .... bh貌idheach a rugadh mi 鈥檚 a thogadh mi.鈥
11. Is e .... an t-eilean as motha tha air an t-saoghal.
12. Is e .... an t-eilean as fhe脿rr a tha air an t-saoghal.


C. Tha thu e貌lach gu le貌r air an fheadhainn seo - tha iad anns an eilean agad fh猫in.
1. Tha craobh anns a鈥 gh脿rradh; tha duilleagan a鈥 f脿s air a鈥.....
2. Ghe脿rr mi mo l脿mh; tha gearradh air mo.....
3. Rug a鈥 chearc ugh; bha ugh aig a鈥.....
4. Is e latha fiadhaich a tha ann; tha fuaim m貌r aig a鈥.....
5. Tha solas an latha a鈥 tighinn a-steach air an.....
6. Tha b脿rr air do shr貌in, agus bonn air do.....
7. Cuir sn脿th anns an t-.... agus cuir br猫id air an toll seo.
8. Bhuail an clachair an t-貌rd air a鈥 .... agus bhris e i.
9. Is f矛or thoigh leis an .... latha le uisge is d矛le.
10. Tha dubhan agus driamlach aig an iasgair air an t-.....

Tar-sgr矛obhadh: Pr貌gram Choinnich

Blasan annasach le Alasdair MacLe貌id


Alasdair: Uill, tha fi霉 鈥檚 rudan annasach tighinn 脿s na Hearadh fh猫in a Choinnich!听 Tha bean an taighe 鈥 an t猫 a tha c貌mhla rium, tha...


Coinneach: An i sin a tha annasach?!


Alasdair: Uill chan eil mise dol a r脿dh sin, feumaidh mi bhith faiceallach d猫 tha mi ag r脿dh!听 Ach, a' dol air ais bliadhnaichean m貌r, chan eil fhios a鈥檓 is ciamar, ach th貌isich i ag ithe isbeanan no sausages agus eil fhios agad d猫 bhios aice c貌mhla ris? Marmalade! Smaoinich air a sin!听 Agus tha i air a dh猫anamh chun an latha seo.


Coinneach: Eil fhios agad d猫 bhios agamsa leotha?听


Alasdair: (gaire) Marmalade?!


Coinneach: Chan e!


Alasdair: Chan eil fhios a鈥檓 d猫 bhios air a鈥 Bhac!


Coinneach: P矛os agus siorap!


Alasdair: (G脿ire) O mo chreach 鈥檚 a th脿inig!听 Tha sin buileach uabhasach!听 Bha d霉il agams鈥 gu robh marmalade is sausages dona gu le貌r, ach...


Coinneach: ... agus 鈥檚 caomh leam cuideachd c貌mhla ri sin ketchup air na sausages!


Alasdair: Ketchup air na sausages?!


Coinneach: Agus p矛os, mar a chanadh sinn, le siorap air!


Alasdair: Uill, fhios agad, tha cuimhn鈥 a鈥檓 dol air ais bliadhnaichean m貌r nuair a bha mo sheanair be貌, agus nuair a ghabh e sr霉pag aig naoi uairean a h-uile h-oidhch鈥, bhiodh p矛os lof aig鈥 le cais鈥, tha sin n脿darrach, ach bhiodh silidh air a mhuin, agus bha sinne smaoineachadh gu robh seo uabhasach annasach ach cha robh sa latha sin.


Coinneach: Uill, 鈥檚 e rud a tha annasach, tha mise cuideachd, bidh mi ag ithe sin. Cha bhi mi a鈥 gabhail 矛m idir, ach bidh mi a鈥 cur silidh air, agus bidh mi a鈥 cur c脿is鈥 air a鈥 mhullach an uairsin 鈥檚 bidh a h-uile duine fanaid orm. Gus a latha bha seo, chaidh mi steach dhan 脿ite bha seo agus d猫 chunna mi ach toastie! Cranberry and Brie! Agus thuirt mi riutha, 鈥淣ach tuirt mi ribh fad nam bliadhnaichean!鈥


Alasdair: Ach d猫 cho fad 鈥檚 a tha sinn dol s矛os an t-slighe sin? Fhios agad? Tha mi a鈥 smaoineachach gum feum sinn stad uaireigin!听听


S霉il air a' Mhapa 9

D猫 a鈥 Gh脿idhlig a th鈥 air 鈥榙olphin鈥? 鈥橲 e am facal as cumanta 鈥 leumadair. Bidh iad a鈥 leum 脿s a鈥 mhuir. Leumadair. Saoil a bheil am facal 鈥榣eumadair鈥 air mapa na h-Alba ann an 脿ite sam bith? Uill, thug mi s霉il agus lorg mi aon 脿ite. Tha 鈥楲eumadair M貌r鈥 far taobh siar Eilean Le貌dhais. Tha e faisg air Eilean Mhealasta ann an Sg矛r鈥 脵ig. Ach d猫 th鈥 anns an Leumadair Mh貌r? Tha e coltach gur e creag air an eilean a th鈥 ann ach chan eil e soilleir bhon mhapa. Agus chan eil e air ainmeachadh air a鈥 chairt-mhara no marine chart.


D猫 an t-脿ite as fhe脿rr airson leumadairean fhaicinn ann an Alba? Chanainn Gob na Cananaich anns an Eilean Dubh. Gob na Cananaich 鈥 Chanonry Point. Tha e air Linne Mhoireibh, the Moray Firth. Tha e faisg air a鈥 Chananaich 鈥 Fortrose. A鈥 Chananaich 鈥 鈥榯he Chanonry鈥 no 鈥榩lace of Canons鈥 鈥 co-cheangailte ris an eaglais. Tha seann chathair-eaglais anns a鈥 Chananaich.


Ach d猫 mun fhacal 鈥榞ob鈥? G-O-B. Beak, bill, point, mouth. 鈥楪ob鈥 ann am Beurla. 鈥楽hut your gob鈥 mar a chanas iad 鈥 nach gabh sibh mo leisgeul! Air a鈥 mhapa, tha gob a鈥 ciallachadh 鈥榩oint of land鈥. Gob an rubha 鈥 the point of the headland. Ach tha e cuideachd a鈥 ciallachadh 鈥榖eak of a dolphin鈥. Gob an leumadair 鈥 the dolphin鈥檚 beak. Ma tha sibh aig Gob na Cananaich, gu math tric ch矛 sibh gob leumadair. Ach tha mo ghob fh猫in air a bhith trang gu le貌r. Soraidh leibh an-dr脿sta.

Oisean a鈥 Ghr脿mair 9: Notaichean

1. GA MO..., GA DO..., GA..., (鈥榖eing seen鈥, 鈥榖eing used鈥, 鈥榖eing done鈥, etc)听听听听听听听听听听


Tha an t-脿ite seo air fhaicinn mar ionad naomh.听听听听
鈥楾his place is seen as a sacred location.鈥櫶
Bha a鈥 chraobh seo air a cleachdadh airson adhradh.听听听听
鈥楾his tree was used for worship.鈥
Bha tri霉ir air an goirteachadh gu dona.听听听听
鈥楾hree were badly injured.鈥


(Faicibh Pr貌gram 8.)


Ach cuideachd:
Tha an t-脿ite seo ga fhaicinn mar ionad naomh.听听听
Bha a鈥 chraobh seo ga cleachdadh airson adhradh.
Bha tri霉ir gan goirteachadh gu dona.听听


AIR MO, AIR DO, AIR A, etc.听 NO听 GA MO, GA DO, GA, etc.听


鈥楾he gramophone wasn鈥檛 worked by electricity鈥:听听听
Cha robh an gramafon air obrachadh leis an dealan.听听
NO 听
Cha robh an gramafon ga obrachadh leis an dealan.听听听


鈥楾his tree was used for worship鈥:听听听
Bha a鈥 chraobh seo air a cleachdadh airson adhradh.听听
NO 听
Bha a鈥 chraobh seo ga cleachdadh airson adhradh.听


鈥楾hree people were injured.鈥
Bha tri霉ir air an goirteachadh.听听
NO 听
Bha tri霉ir gan goirteachadh.


鈥楳uch was done.鈥:听听听听
Bha m貌ran air a 诲丑猫补苍补尘丑.听听
NO 听
Bha m貌ran ga 诲丑猫补苍补尘丑.


GA MO, GA DO, GA (dh猫anamh/ chleachdadh/ etc.) :
鈥榙one鈥, 鈥榰sed鈥, etc., but particularly 鈥being done鈥, 鈥being used鈥, etc:


Chan eil m貌ran ga dh猫anamh an-dr脿sta.听听听
鈥楾here鈥檚 not much being done just now.鈥櫶
Tha an talla ga chleachdadh fad an latha.听听听
鈥楾he hall is being used all day.鈥
Bha an gramafon ga thachras airson cl脿r eile.听听
鈥楾he gramophone was being rewound for another record.鈥櫶
Bha c貌ig taighean 霉ra gan togail nuair a r脿inig sinne.听听听听
鈥楩ive new houses were being built when we arrived.鈥


Iain MacGilleChiar (鈥楳i Fh矛n 鈥檚 Mo Che貌l鈥)


Dhan luchd-猫isdeachd 貌g, feumaidh mi m矛neachadh nach ann leis an dealan a bha an gramafon ga obrachadh, ach leis a鈥 l脿imh.鈥澨
鈥淔or the young listeners, I need to explain that it鈥檚 not by electricity that the gramophone was operated, but by hand.鈥


鈥淎 bharrachd air a鈥 ghramafon, bha an r猫idio againn 鈥 鈥檚 gu fortanach, b鈥 ann leis an dealan a bha sin ga obrachadh!鈥澨
鈥淎s well as the gramophone, we had the radio 鈥 and fortunately it was by electricity that that was worked.鈥


2. MURA (bheil / robh / etc.)听 IF NOT听听听听听听听听


Iain MacGilleChiar (鈥楳i Fh矛n 鈥檚 Mo Che貌l鈥)


鈥淢ar sin, mura robh thu air a thachras aig toiseach gach cl脿r, dh鈥檉heumadh tu leum thuige鈥.
鈥沦辞, if you 丑补诲苍鈥檛 rewound it at the start of each record, you had to leap over to it.鈥


Ma tha thu ann,tog do l脿mh.听听听听
If 测辞耻鈥檙别 there, raise your hand.鈥
Mura bheil thu ann, falbhaidh mi as d鈥 aonais.听听听
If 测辞耻鈥檙别 not there I鈥檒l leave without you.鈥櫶


Ma tha mi ce脿rr, innis dhomh.听听听听听
If 滨鈥檓 wrong, tell me.鈥
Mura bheil mi ce脿rr, tha an t-脿m agam stad.听听
If 滨鈥檓 not wrong, it鈥檚 time for me to stop.鈥


Ma bha duine sam bith ann fo aois 50 (lethchead), chan fhaca mise iad.听听听听
鈥業f there was anybody there under 50, I never saw them.鈥
Mura robh sp貌rs sam bith ann, carson a rinn thu e?听听
鈥業f there was no fun in it, why did you do it?鈥


Ma n矛 thu seo, bidh mi na do chomain gu br脿th tuilleadh.听听听听
鈥業f you do this, I鈥檒l be forever indebted to you.鈥
Mura d猫an thu seo, chan fhaigh sinn 脿s.听听听听
If you 诲辞苍鈥檛 do this, we won鈥檛 get out.鈥櫶


D猫 thachras ma dh鈥檌nnis iad na breugan?听听听听
鈥榃hat will happen if they lied (told the lies)?鈥
Mura do dh鈥檌nnis thu dhaibh, ciamar a bha fhios aca?听听听听
If you didn鈥檛 tell them, how did they know?鈥櫶

Abairt na Seachdain

Cha b' e ruith ach leum!

Broadcasts

  • Sun 15 May 2016 21:30
  • Wed 18 May 2016 12:00
  • Wed 18 May 2016 22:00
  • Sun 22 May 2016 10:30
  • Sun 28 Aug 2016 21:30
  • Wed 31 Aug 2016 12:00
  • Wed 31 Aug 2016 22:00
  • Sun 4 Sep 2016 10:30
  • Sun 22 Aug 2021 21:30
  • Wed 25 Aug 2021 12:00
  • Wed 25 Aug 2021 22:00
  • Sun 29 Aug 2021 10:30

Podcast