Main content

Episode 10

Episode 10 of 15

John Urquhart guides learners, little by little, through the intricacies of the Gaelic language. Pr貌gram do luchd-ionnsachaidh na G脿idhlig le Iain Urchardan.

A bheil sibh ag ionnsachadh G脿idhlig? A bheil sibh feumach air misneachd gus ur G脿idhlig a chleachdadh? Ma tha, 's ann dhuibhse a tha Beag air Bheag, sreath gu s貌nraichte do luchd-ionnsachaidh na G脿idhlig.

Gach seachdain tre貌raichidh Iain Urchardan sibh tro ch貌mhraidhean agus tro aithrisean a bhios feumail dhuibh nur n-ionnsachadh. Beag air bheag, cuiridh sibh ri ur comasan ann a bhith a' bruidhinn G脿idhlig.

Sa phr貌gram seo, tha Iain a' c貌mhradh ri neach-ionnsachaidh na seachdain, Fiona NicLabhrainn 脿 Glaschu, agus a' cluinntinn mu a roghainn-ci霉il, tha an t-Ollamh Michel Byrne air ais le Oisean a' Ghr脿mair agus cluinnear criomagan bho phr貌graman 脿 tasglann Radio nan G脿idheal.

In this series for Gaelic learners, John Urquhart guides learners through the intricacies of Gaelic language, dialects, idioms and sayings and chats to Fiona McLaren from Glasgow about her learning experience. Gaelic grammar help is also on hand with Dr Michel Byrne of Glasgow University who uses materials from the 主播大秀 archives to illustrate some of the complexities of the language.

Supporting materials for the series can be found at bbc.co.uk/radionangaidheal.

Available now

56 minutes

Last on

Sun 5 Sep 2021 10:30

Tar-sgr矛obhadh: Cuimhneachan

Shona NicCharmaig


Shona: Mar a thuirt mi cheana, cha t猫id againn air d矛ochuimhneachadh a鈥 bhuaidh a bh鈥 aig cogadh air na boireannaich agus mar a dh鈥檉huiling iadsan ri linn.听


Fhuair Peigi Nic脤omhair 脿 Borgh, Le貌dhas, buille chruaidh nuair a chaidh an duine aice, Iain, a chall air HMS Main anns an D脿mhair naoi ceud deug agus a seachd-deug. Chuir i cumha pongail ri ch猫ile far an do dh鈥檃inmich i mar a chuir i seachad geamhradh air leth doirbh an d猫idh dhi an duin鈥 aice a chall, gun iad ach gl猫 bheag de dh鈥櫭筰ne fhaighinn p貌sta, mus deach e a shabaid.听


Ged a tha sinn air t貌rr de na rudan a dh鈥檃inmich i a chluinntinn ann an iomadach cumha roimhe 鈥 cho measail 鈥檚 a bha daoine air an fhear a chaochail agus mar a chaidh a gruag a liathadh 鈥 tha guth pearsanta, br貌nach a鈥 tighinn troimhe, agus mar a bha aig iomadh banntrach eile, tha e furasta chreidsinn gun robh geamhradh air leth dorcha aice an d猫idh dhi an duin鈥 aice a chall san D脿mhair.听

Tar-sgr矛obhadh: L脿ithean Geala 10

A' Gearradh Leum 鈥檚 a鈥 S矛nteag! 1


B鈥 fhurasta aithneachadh gu robh rudeigin air aire na cloinne ann an sgoil Choir an t-S矛thein Dihaoine sa chaidh, an t-ochdamh latha deug den 脪gmhios. Chan ann tric nach eil iad seo gu math st貌lda, modhail - 鈥檚 e sin fhad 鈥檚 a tha iad air taobh a-staigh na sgoile; ach cha robh s霉il aig duine gum bitheadh iad mar sin an latha bha seo. D猫 bha dol a bhith aca am feasgar sin ach 鈥渃leasan, a charaid鈥 mar a thuirt Niall. Cha robh duine anns an sgoil air fad, on fheadhainn a b鈥 貌ige gus an fheadhainn bu shine, a bha cho d猫idheil air an sgoil an latha ud 鈥檚 a bha esan.


Is iomadh balach agus nighean a bha a鈥 smaoineachadh agus a鈥 bruidhinn air na cleasan deagh ghreis mus t脿inig an latha m貌r, oir bha iad uile air an togail riutha, agus gu le貌r dhiubh ag ullachadh air an son cuideachd. Tha corra latha nis on th貌isich M脿iri agus a banacharaid, Iseabail Chaimbeul, a鈥 ruideas agus a鈥 ruagail air feadh nam bailtean, is na casan aca air an ceangal ri ch猫ile le crios no ribean.


鈥淣ach seall thus air an dithis tha siud鈥, ars 脵isdean, br脿thair Iseabail, ri Calum, 鈥渘ach saoil thu gur e paidhir each a tha annta, a鈥 dol a threabhadh iomaire bhunt脿ta? Ach gu d猫 riamh a tha fa-near dhaibh?鈥


鈥淕u d猫 tha ach an r猫is thr矛-chasach, a bhalaich鈥, fhreagair Calum, 鈥渕as fh矛or gu faigh iadsan duais. Tha iad tuilleadh is slaodach, cliobach!鈥


Cha robh duine nach robh air an uair latha nan cleasan. Cha bhitheadh na bodaich fh猫in na bu tr脿ithe an latha bhitheas iad a鈥 faighinn a鈥 pheinnsein. Bha Niall fh猫in na sheasamh aig doras na sgoile aig cairteal an d猫idh naoi, agus ceud cabhag air gus am faigheadh iad a鈥 mhadainn seachad agus gus an t貌isicheadh a鈥 chluiche agus a鈥 ch貌mhstri.


A. Seach gur e latha nan cleasan a tha ann, chan eil agaibh ach beagan cheistean an-diugh - seo agaibh iad.
1. Ciamar a dh鈥檃ithnicheadh duine gu robh rudeigin annasach gu bhith aig a鈥 chloinn an latha bha seo?
2. D猫 bha gu bhith aca am feasgar sin?
3. Am bi seo agaibh fh猫in cuideachd?
4. D猫 an se貌rsa latha a bhitheas a鈥 chlann ag iarraidh an uair a bhitheas seo aca?
5. Carson a bha a鈥 chlann a鈥 bruidhinn air an latha seo greis mh貌r mus t脿inig e?
6. C貌 an fheadhainn a bha ag ullachadh air a shon?
7. D猫 dh鈥檉h脿g Niall aig an sgoil cho tr脿th an latha seo?
8. Cia mheud duine a bha air dheireadh an latha seo?
9. Carson a bha e doirbh don chloinn faighinn a-steach air an doras?
10. Carson a bha m脿thair N猫ill a鈥 smaoineachadh gu robh e air f脿s g貌rach?
11. Carson a bhitheadh a鈥 chlann toilichte gur e Disathairne bhitheadh ann an ath latha.
12. C貌 an fheadhainn a gheibheadh na duaisean?


B. Bidh sinn ag r脿dh 鈥渃ho geal ris a鈥 chanach鈥 - d猫 tuilleadh a their sinn?
1. Cho dubh ris an ....
2. Cho saillte ris a鈥 ....
3. Cho daor ris an ....
4. Cho maol ri mo ....
5. Cho sean ris a鈥 ....
6. Cho glan ris an ....
7. Cho carach ris a鈥 ....
8. Cho biorach ri ....
9. Cho caol ri ....
10. Cho cruaidh ris an ....
11. Cho uasal ris an ....
12. Cho bochd ri ....
13. Cho tiugh ri ....
14. Cho c貌ir ris an ....
15. Cho luath ris a鈥 ....


C. Feuch d猫 cho luath 鈥檚 a lorgas tu iad seo:
1. Cheannaich mi leabhar anns a鈥 bh霉th; is ann .... fh猫in a tha an leabhar a-nis.
2. Thug mi dhut tastan; is ann .... fh猫in a tha an tastan a nis.
3. Cuir .... do stocainnean, agus cha bhi do chasan fuar.
4. Chuir e .... a chuid aodaich an uair a dh鈥 猫irich e.
5. 鈥淭og .... mo ph矛ob, 鈥檚 th猫id mi dhachaidh.鈥
6. Cuir .... do ch貌ta agus croch air c霉l an dorais e.
7. Bha mi casruisgte an uair a chuir mi .... mo bhr貌gan agus mo stocainnean.
8. Thoir .... an t-airgead, agus th猫id mi don bh霉th.
9. Thug sinn .... an rud a bha iad ag iarraidh.
10. Bheir sinn .... am bainne, ma bheir sibhse .... a鈥 mhin.
11. Fhuair sinn b貌rd 霉r; tha tr矛 b霉ird .... a-nis.
12. Tha piuthar aig Calum ach chan eil br脿thair idir ....
13. Tha br脿thair aig M脿iri, ach chan eil piuthar idir ....
14. Am maighstir-sgoile: 鈥淣ach d鈥 thuirt mi .... nach fhaodadh tu sin a dh猫anamh, a N猫ill?鈥
15. Niall: 鈥淐ha robh fios .... gur ann .... a bha sibh a鈥 bruidhinn."

Tar-sgr矛obhadh: C貌mhla a-rithist

Taighean-seinnse Uibhist


Iain: Alasdair, bha thusa na b鈥 fhaisg air fear dhe na taighean-seinnse gu h-脿raid, nach robh?


Alasdair: O bha, bha, bha. Bha mi siud. Cha robh mi ach mu mh矛le 脿 Westford. Agus cha shaoileadh duine dad an uair sin agus coiseachd an sin grunn oidhche san t-seachdain.


Ach 鈥檚 e 脿ite.... 脿ite math, 脿ite c猫ilidh, 's e d矛reach.... t貌rr bhodaich ann agus tha mise a鈥 caoidh nach do dh鈥櫭╥st mi ri barrachd. Cha robh m貌ran 霉idh agam ann am feadhainn dha na seann st貌raidhean aig an 脿m, you know, ach.... oh bha, bhiodh iad an-c貌mhnaidh a鈥 sloinneadh 鈥檚 a鈥 bruidhinn air cogadh 鈥檚 a.... och bhiodh 鈥檚 iad a' deasbad 鈥檚 ag aimhreit is a鈥 dol far a ch猫ile uaireannan, ach bhiodh iad c貌mhla an ceann oidhche no dh脿, bhiodh iad c貌mhla a-rithist an-c貌mhnaidh a鈥 bruidhinn mun t-s矛de. Gnothaichean dhen t-se貌rsa sin, bha.


Mar a tha an-diugh, gheibh thu forecast air an telebhisean, gheibh thu tr矛 diofar channels, agus chan e an aon forecast a th' aig gin aca. Uill sin mar a bha na bodaich.听

S霉il air a' Mhapa 10

Tha d脿 bheinn ri taobh a ch猫ile ann an D霉n Phris is Gall-Gh脿idhealaibh air a bheil Meikle Mulltaggart agus Little Mulltaggart. Tha iad faisg air Bail鈥 脵r nan Sti霉bhartach, Newton Stewart. Tha Mulltaggart a鈥 tighinn bhon Gh脿idhlig, Maol an t-Sagairt no 鈥檚 d貌cha Meall an t-Sagairt 鈥榯he hill of the priest鈥. Anns an t-seann aimsir, 鈥檚 d貌cha gur e Maol an t-Sagairt M貌r agus Maol an t-Sagairt Beag a bh鈥 air an d脿 bheinn. Chan eil c脿il iongantach mu dheidhinn sin. Tha ainmean-脿ite G脿idhlig pailt ann an Gall-Gh脿idhealaibh.


Aig ceann eile na d霉thcha, ann an Siorrachd Obar Dheathain, tha C脿rn an t-Sagairt M貌r agus C脿rn an t-Sagairt Beag 鈥 the large and small hills of the priest. Tha iad ri taobh a ch猫ile agus tha fear nas 脿irde na 鈥檔 fhear eile. Mar a tha Meikle Mulltaggart agus Little Mulltaggart. Ann an Uibhist a Tuath tha d脿 chnoc ann. Tha 貌rdugh nam faclan eadar-dhealaichte. 鈥橲 e Cnoc M貌r an t-Sagairt agus Cnoc Beag an t-Sagairt a th鈥 orra 鈥榯he large and small hills of the priest鈥. Tha iad faisg air Loch an t-Sagairt.


Tha am facal sagart 鈥榩riest鈥 a鈥 nochdadh gu tric air a鈥 mhapa. Tha Coire an t-Sagairt 鈥榯he corrie of the priest鈥 faisg air Sligeachan anns an Eilean Sgitheanach. Tha creag air cladach Mhuile air a bheil Caisteal Uaimh an t-Sagairt 鈥榯he castle of the cave of the priest鈥. Agus ainm eile 脿 Gall-Gh脿idhealaibh 鈥 Auchentaggart. Achadh an t-Sagairt 鈥榯he field of the priest鈥. Mar sin leibh an-dr脿sta.

Oisean a鈥 Ghr脿mair 10: Notaichean

1. TH脠ID, CHAIDH 鈥撎 MUS T脠ID, MUS DEACH (鈥楪o鈥, 鈥榃ent, 鈥楤efore going鈥)听听


罢丑猫颈诲 / t猫id

听听听
罢丑猫颈诲 sinn ann le ch猫ile.听听听听
鈥榃e鈥檒l go (there) together.鈥
An t猫id sinn ann?听听听听
鈥榃ill we go?鈥
Cha t猫id, cha t猫id sinn ann.听听听听
鈥楴o we won鈥檛 go.鈥
Mus t猫id sinn a-mach, bu ch貌ir dhuinn biadh a ghabhail.听听听听
鈥楤efore we go out, we should have something to eat.鈥


Chaidh听 /听 deach听


Chaidh sinn ann.听听听
鈥榃e went (there).鈥櫶
An deach sibh ann?听听听听
鈥橠id you go?鈥
Cha deach, cha robh sinn ag iarraidh dhol a-mach.听听听
鈥楴o, we didn鈥檛 want to go out.鈥
Mus deach sinn a-mach听听听听
鈥楤efore we went out鈥.
Ghabh sinn biadh mus deach sinn a-mach.听听听听
鈥榃e had something to eat before we went out.鈥櫶


Shona NicCharmaig (鈥楥uimhneachan鈥):


鈥... gun iad ach gl猫 bheag de dh鈥櫭筰ne fhaighinn p貌sta, mus deach e a shabaid.鈥澨
鈥... they鈥檇 got very little time married, before he went off to fight.鈥


Chaidh e a shabaid.听听听
鈥楬e went to fight鈥櫶
...mus deach e a shabaid听听听听
鈥...before he went to fight鈥櫶


2. TH脠ID / CHAIDH AGAM AIR...听 (to manage, be able to)听听听听听听听


罢丑猫颈诲 agam air dhol ann an-dr脿sta.听听听听
鈥業鈥檓 able to go there now.鈥櫶
Cha t猫id agam air dhol ann gus a-m脿ireach.听听
鈥業 won鈥檛 be able to go till tomorrow鈥.
Cha t猫id aca air d矛ochuimhneachadh na rinn thu.听听听听
鈥楾hey can鈥檛 forget what you did.鈥


Cha deach againn air dhol a-mach.听听听
鈥榃e weren鈥檛 able to / didn鈥檛 manage to go out.鈥
Cha deach againn air d矛ochuimhneachadh.听听听听
鈥榃e weren鈥檛 able to forget.鈥櫶
An deach agad air an obair a dh猫anamh?听听听听
鈥榃ere you able to do the work?鈥


Shona NicCharmaig (鈥楥uimhneachan鈥):听


鈥淢ar a thuirt mi cheana, cha t猫id againn air d矛ochuimhneachadh a鈥 bhuaidh a bh鈥 aig cogadh air na boireannaich, agus mar a dh鈥檉huiling iadsan ri linn.鈥澨
鈥淎s I鈥檝e said already, we can鈥檛 forget the impact war had on the women, and how they suffered because of it.鈥


3. TH脠ID / CHAIDH x a dh猫anamh听听听 (Passive: 鈥榞etting done, being done鈥)听听听听


(FAICIBH:听听 Beag air Bheag Sreath 3, Pr貌gram 9; agus Sreath 2, Pr貌gram 4 & 5.)听


Shona NicCharmaig (鈥楥uimhneachan鈥):听


鈥淔huair Peigi Nic脤omhair 脿 Borgh, Le貌dhas, buille chruaidh nuair a chaidh an duine aice, Iain, a chall air HMS Main anns an D脿mhair 1917.鈥澨
鈥淧eggy Maciver from Borve, Lewis, suffered a terrible blow when her husband Ian was lost on HMS Main in October 1917.鈥


鈥...cho measail 鈥檚 a bha daoine air an fhear a chaochail, agus mar a chaidh a gruag a liathadh鈥澨
鈥...how highly people regarded the man who died, and how her hair was turned grey鈥


Chaidh an duine aice a chall.听听听
鈥楬er husband was lost.鈥
Chaidh an soitheach a bhualadh.听听听听
鈥楾he ship was hit / got hit鈥
Chaidh cumha a sheinn.听听听听
鈥楢 lament was sung.鈥櫶
Chaidh m鈥 fhalt a liathadh leis na thachair.听听听听
鈥楳y hair got turned grey by what happened.鈥
An deach rud sam bith a ghoid?听听听听
鈥楧id anything get stolen?鈥
Cha deach duine sam bith a ghoirteachadh.听听听听
鈥楴obody got hurt.鈥


罢丑猫颈诲 cumha a sheinn.听听听听
鈥楢 lament will be sung.鈥櫶
罢丑猫颈诲 doras fhosgladh.听听听
鈥楢 door will be opened.鈥
罢丑猫颈诲 an togalach a dh霉nadh.听听听听
鈥楾he building will get closed.鈥
罢丑猫颈诲 an dealan a chur dheth.听听听
鈥楾he electricity will get switched off.鈥櫶
Mus t猫id am microfon agam a chur dheth,...听听听
鈥楤efore my mic gets switched off,...鈥


N.B. S猫imheachadh: a chall, a bhualadh, a sheinn, a ghoid, fhosgladh, etc.


4. S脵IL AIR AIS: an d猫idh (鈥榓fter鈥)听听听听听听听


Shona NicCharmaig (鈥楥uimhneachan鈥):听


鈥渃umha... far an do dh鈥檃inmich i mar a chuir i seachad geamhradh air leth doirbh an d猫idh dhi an duin鈥 aice a chall鈥
鈥渁 lament... where she mentioned how she passed an extremely difficult winter after (her) losing her husband鈥


鈥淭ha e furasta chreidsinn gun robh geamhradh air leth dorcha aice an d猫idh dhi an duin鈥 aice a chall san D脿mhair.鈥
鈥淚t鈥檚 easy to believe that she had a very dark winter, after (her) losing her husband in October.鈥澨


FAICIBH Pr貌gram 7.

Abairt na Seachdain

Cha chuir thu seann cheann air gualainnean 貌g

Broadcasts

  • Sun 22 May 2016 21:30
  • Wed 25 May 2016 12:00
  • Wed 25 May 2016 22:00
  • Sun 29 May 2016 10:30
  • Sun 4 Sep 2016 21:30
  • Wed 7 Sep 2016 12:00
  • Wed 7 Sep 2016 22:00
  • Sun 11 Sep 2016 10:30
  • Sun 29 Aug 2021 21:30
  • Wed 1 Sep 2021 12:00
  • Wed 1 Sep 2021 22:00
  • Sun 5 Sep 2021 10:30

Podcast