Main content

Episode 11

Episode 11 of 15

John Urquhart guides learners, little by little, through the intricacies of the Gaelic language.

A bheil sibh ag ionnsachadh G脿idhlig? A bheil sibh feumach air misneachd gus ur G脿idhlig a chleachdadh? Ma tha, 's ann dhuibhse a tha Beag air Bheag, sreath gu s貌nraichte do luchd-ionnsachaidh na G脿idhlig.

Gach seachdain, tre貌raichidh Iain Urchardan sibh tro ch貌mhraidhean agus tro aithrisean a bhios feumail dhuibh nur n-ionnsachadh. Beag air bheag, cuiridh sibh ri ur comasan ann a bhith a' bruidhinn G脿idhlig.

Sa phr貌gram seo, tha Iain a' c貌mhradh ri neach-ionnsachaidh na seachdain, Garry Patrick Cooke 脿 Glaschu, agus a' cluinntinn mu a roghainn-ci霉il, tha an t-Ollamh Michel Byrne air ais le Oisean a' Ghr脿mair agus cluinnear criomagan bho phr貌graman 脿 tasglann Radio nan G脿idheal.

In this series for Gaelic learners, John Urquhart guides learners through the intricacies of Gaelic language, dialects, idioms and sayings and chats to Garry Patrick Cooke from Glasgow about his learning experience. Gaelic grammar help is also on hand with Dr Michel Byrne of Glasgow University who uses materials from the 主播大秀 archives to illustrate some of the complexities of the language.

Supporting materials for the series can be found at bbc.co.uk/radionangaidheal.

Available now

55 minutes

Last on

Sun 12 Sep 2021 10:30

Tar-sgr矛obhadh: Murchadh Peutan

Murchadh: 鈥橲 e fear William Willett a bheachdaich air seo an toiseach. Dh鈥檉hoillsich esan p脿ipear air an robh an tiotal The Waste of Daylight agus bha esan a鈥 faireachdadh nan robh na clocaichean air a bhith air an cur air adhart as t-samhradh gun toireadh seo dhuinn barrachd uairean a th矛de airson a bhith ag obair, agus gun s脿bhaladh e airgead a bhathas a鈥 cosg air coinnlean 鈥檚 air gual 鈥檚 rudan mar sin.


Agus, an rud a bha esan a鈥 moladh, bha e gu math annasach. Bha e ag iarraidh anns a鈥 Mh脿irt a h-uile bliadhna gun cuireadh sinn na clocaichean air adhart fichead mionaid gach seachdain airson ceithir seachdainean. Agus a-rithist as t-fhoghar, anns an t-Sultain, gun cuireadh sinn air ais iad fichead mionaid gach seachdain airson ceithir seachdainean a-rithist. Mar sin, bha esan ag iarraidh na clocaichean a chur air adhart uair a th矛de is fichead mionaid.听


Aonghas: Agus mar sin, 鈥檚 d貌cha nam bithear ga dh猫anamh air do shocair mar sin, chan fhaireachadh tu leum cho m貌r, mar gum biodh.听


Murchadh: Uill tha mi cinnteach gu robh sin ann ceart gu le貌r, ach dh鈥檉heumadh tu bhith dol timcheall 鈥檚 a鈥 cuimhneachadh, a h-uile seachdain na clocaichean atharrachadh!听


Aonghas: Uill ma tha daoine a鈥 dol troimh-ch猫ile leis an uair a th矛de, 鈥檚 iongantach mura biodh sin air an cur triulaidh buileach!


Murchadh: D矛reach!

Tar-sgr矛obhadh: L脿ithean Geala 11

A鈥 Gearradh Leum 鈥檚 a鈥 S矛nteag! 2


Is fhada bho chuala sibh, 鈥淎m fear as luaithe l脿mh is e as fhe脿rr cuid", ach is e am fear agus an t猫 bu luaithe cas a bhitheadh air thoiseach, agus a gheibheadh na duaisean an latha seo. Cha b鈥 e sin na duaisean suarach cuideachd, agus bu mhath a b鈥 fhiach do dhuine str矛 is d矛cheall a dh猫anamh gus an cosnadh.


Ma bha casan na cloinne gu luath, sgiobalta am feasgar ud, sin mar nach robh sp貌gan an uaireadair anns a鈥 mhadainn. Chan fhacas iad a-riamh a鈥 gluasad cho mall is cho slaodach. Bha a h-uile c貌ig mionaidean cho fada ri seachdain le Niall, agus fadachd a bheatha air gus am faigheadh e a bhr貌gan canabhais mu a chasan. Ach mu dheireadh thall bhuail e leth-uair an d猫idh d脿 uair dheug, agus fhuair a鈥 chlann fa sgaoil.


Mach a thaom iad nan deann-ruith, a h-uile fear is t猫 cho luath ri gille-mirein. Cha robh fios aca siud gu d猫 am blas a bha air a鈥 bhiadh a bha iad ag ithe, leis a鈥 chabhaig a bha orra. Cha do rinn iad ach a shlugadh mar gu faiceadh tu faoileag ag ithe sgadain.


Chualas sgread nam busaichean air taobh a-muigh a鈥 gh脿rraidh aig c貌ig mionaidean gu uair, agus bha iad l脿n ann an tiotan. Is ann an siud a bha an toileachas an uair a r脿inig iad machair Shanndabhaigh agus a th貌isich a鈥 ch貌mhstri. 鈥淚s e farmad a n矛 treabhadh鈥, tha iad ag r脿dh, agus gu dearbh cha bu bheag am farmad a bha siud, agus a h-uile duine, beag is m貌r, a鈥 d猫anamh uile dh矛cheall gus a bhith air thoiseach anns gach cleas. Cha robh se貌rsa cleas nach robh an siud, eadar leum fada is leum 脿rd, cruinn-leum, s矛nteagan agus r猫isean de gach se貌rsa.


鈥淣ach ne貌nach an rud a th鈥 ann鈥, arsa Mgr. Mac an t-Saoir, agus fiamh a鈥 gh脿ire air an aodann aige, an uair a bha na gillean m貌ra a鈥 cruinneachadh agus a鈥 sgioblachadh nan r貌pan agus nam ball, nan cuibhlichean agus nam pocannan aig leth-uair an d猫idh ceithir, 鈥渕ar a bhitheas an deireadh a鈥 dol air an toiseach. C貌 shaoileadh gur e an gille a bhitheas ag 猫aladh don sgoil a h-uile madainn mar gum bitheadh seilcheag, a bheireadh a-mach a鈥 bhuaidh air c脿ch an-diugh! Is iomadh rud a ch矛 am fear as fhaide bhitheas be貌!鈥


Ach cha robh iongnadh sam bith air Niall fh猫in ged choisinn e an cupa b貌idheach airgid a bha ri thoirt don ghille a b鈥 fhe脿rr a dh猫anadh aig na cleasan. Is fhada bho chuir e s霉il ann agus a chuir e roimhe nach robh duine dol ga fhaighinn ach esan!


A. Is d貌cha gu faigh thu fh猫in duais ma fhreagras tu na ceistean gu d貌igheil - 鈥檚 d貌cha!
1. Carson a b鈥 fhiach do dhuine a bhith d矛cheallach an latha seo?
2. Carson a bha sp貌gan an uaireadair a鈥 gluasad mall anns a鈥 mhadainn?
3. Cuin a fhuair a鈥 chlann a-mach gu an d矛nneir?
4. Cuin a b鈥 脿bhaist dhaibh faighinn a-mach?
5. Saoil carson a fhuair iad a-mach cho tr脿th an latha seo?
6. Carson a tha a鈥 chlann air an coltachadh ri gille-mirein?
7. D猫 bhitheas gille-mirein a鈥 d猫anamh?
8. Ciamar a ghabh a鈥 chlann am biadh?
9. Ciamar a bhitheas faoileag a鈥檚lugadh sgadain?
10. Cuin a th脿inig na busaichean chun na sgoile?
11. D猫 cho fada 鈥檚 a thug a鈥 chlann a鈥 l矛onadh nam busaichean?
12. Saoil ciamar a bha a鈥 chlann an uair a bha iad tilleadh dhachaidh?
13. C貌 am fear a fhuair an duais a b鈥 脿irde aig na cleasan?
14. Chuir seo annas air a鈥 mhaighstir-sgoile - carson?
15. D猫 an duais a fhuair an gille a b鈥 fhe脿rr?


B. Leugh (a) agus sgr矛obh (b) anns a h-uile sreath:
1. (a) D猫 cho m貌r 鈥檚 a tha e?
听听听 (b) D猫 a鈥 .... a tha ....?
2 (a) D猫 cho 脿rd 鈥檚 a tha thu?
听听听 (b) D猫 an .... a tha ....?
3. (a) D猫 cho fada 鈥檚 a tha an sgoil?
听听听 (b) D猫 am .... a tha ....?
4. (a) D猫 cho leathann 鈥檚 a tha an loch?
听听听 (b) D猫 an .... a tha ....?
5. (a) D猫 cho domhainn 鈥檚 a tha a鈥 mhuir?
听听听 (b) D猫 an .... a tha ....?
6. (a) D猫 cho tiugh 鈥檚 a tha am fiodh?
听听听 (b) D猫 an .... a tha ....?
7. (a) D猫 cho teth 鈥檚 a tha an teine?
听听听 (b) D猫 an .... a tha ....?
8. (a) Tha a鈥 ghrian bl脿th.
听听听 (b) Tha .... anns a鈥 ghr猫in.
9. (a) Is e duine glic a tha ann an Iain.
听听听 (b) Tha .... gu le貌r ....
10. (a) Tha an geamhradh fuar 鈥檚 an reothadh cruaidh.
听听听听听 (b) Tha .... anns a鈥 gheamhradh agus .... anns an reothadh.


C. Cha do theirig na cleasan fhathast; seo agad tuilleadh dhiubh:
1. D猫 cho 脿rd 鈥檚 a leumas tu?
2. D猫 cho fada 鈥檚 a leumas tu?
3. C貌 as 脿irde leumas anns an sgoil agaibh?
4. C貌 as fhaide leumas?
5. C貌 as luaithe ruitheas anns an sgoil agaibh?
6. Saoil c貌 as luaithe ruitheas ann an sgoil Choir an t-S矛thein?
7. Ainmich dithis dhaoine ann am Breatann a tha math air ruith.
8. C貌 na creutairean as luaithe tha anns a鈥 mhuir?
9. C貌 na creutairean as luaithe chunnaic thu fh猫in a-riamh (air t矛r)?
10. Saoil c貌 as luaithe dh鈥檉halbhas - bus na sgoile no an 鈥淟ochm貌r鈥?

Tar-sgr矛obhadh: G脿idheil New Zealand

Angela NicIlleathain: Christchurch


Angela: Tha e caran 脿raid a bhith na mo shuidhe ann a seo, d矛reach taobh a-muigh an fheansa, far a bheil a zone dearg. Tha meadhan a鈥 bhaile a鈥 coimhead cho s脿mhach, chan eil mi a鈥 faicinn duine, ach aig an aon 脿m tha mi a鈥 cluinntinn fuaim an obair leagail 鈥 chan e obair togail, ach obair leagail. Tha t貌rr togalaichean fhathast an 脿irde, tha mi a鈥 faicinn feadhainn le ainmean gu math ainmeil 鈥 Holiday Inn air mo l脿imh chl矛; mo l脿imh dheis, tha an Novotel.


Tha mi a鈥 faicinn bancaichean New Zealand cuideachd 鈥 t貌rr mor thogalaichean, ach feumaidh iad uile a thighinn a-nuas. Tha e do-chreidsinneach. Tha feadhainn dhe na togalaichean a鈥 coimhead ceart gu le貌r 脿s a seo, tha fios nach eil bhon taobh a-staigh, no bun-st猫idh nan togalaichean, ach feumaidh gu bheil iad gu math mi-sh脿bhailt鈥. Chan eil fhios d猫 se貌rsa 脿it鈥 a bhios ann an d猫idh dhan a h-uile c脿il a thighinn a-nuas.听


Thuirt fear ris an do bhruidhinn mi gun do chaill Christchurch f猫in-aithne anns a鈥 chrith-thalmhainn. F猫in-aithne gu math Sasannach, thuirt e. Gur e sin an rud a bh鈥 aca, bha s貌nraichte dhan sg矛re-sa an taca ri sg矛re sam bith eile ann an New Zealand.听

S霉il air a' Mhapa 11

Caol. C-A-O-L. Narrow, the narrow part of something. Caol an d霉irn 鈥榯he narrow part of the fist鈥 no 鈥榯he wrist鈥. Air a鈥 mhapa tha caol mar as trice a鈥 buntainn ri uisge. Uaireannan bidh caol ann eadar d脿 rubha no eadar eilean agus t矛r-m貌r. Caol no caolas. Th脿inig caol a-steach don Bheurla mar 鈥榢yle鈥. Caol Loch Aillse, Kyle of Lochalsh, the narrows of Loch Alsh. Agus Caol 脌cain 鈥 Kyleakin 鈥 H氓kon鈥檚 Narrows 鈥 far an do thog an Lochlannach, R矛gh H氓kon, c矛sean bho mharaichean a bha ag iarraidh a dhol tron chaolas 鈥 a r猫ir beul-aithris.


Nise, chleachd mi am facal 鈥榗aolas鈥 an sin. Tha e a鈥 ciallachadh an aon rud ri 鈥榗aol鈥. Baile a鈥 Chaolais 鈥 Ballachulish 鈥 the township of the narrows. Gu tric 鈥檚 e kyles an dreach Beurla air. Mar eisimpleir, Kyles Scalpay 鈥 鈥檚 e sin Caolas Sgalpaigh 鈥 eadar Eilean Sgalpaigh agus t矛r-m貌r na Hearadh. Agus Kylesku air taobh an iar-thuath t矛r-m貌r na h-Alba. An Caolas Cumhang a tha sin 鈥榯he narrow narrows鈥 no 鈥榥arrow strait鈥.


D猫 mu dheidhinn Kyles of Bute? An e Caolas a tha sin? Gu tric bidh G脿idheil nach buin do dh鈥橢arra-Gh脿idheal ag r脿dh 鈥楥aolas Bh貌id鈥. Ach tha e coltach gur e mearachd a tha sin. Tha d脿 chaol eadar B貌d agus t矛r-m貌r 鈥 an Caol an Iar agus an Caol an Ear. Anns an leabhar aige air Ainmean-脿ite Eilean Bh貌id tha Gilbert M谩rkus ag innse dhuinn gur e Na Caoil Bh貌dach a鈥 Gh脿idhlig cheart air Kyles of Bute. Ainm iolra. A plural name. Na Caoil Bh貌dach. Soraidh leibh an-dr脿sta.

Oisean a鈥 Ghr脿mair 11: Notaichean

1. NA MO SHUIDHE / NA MO SHEASAMH / etc. (Sitting, standing, lying down)听听听听听


Angela NicIlleathain (鈥楥hristchurch, 2011鈥):


鈥淭ha e caran 脿raid a bhith na mo shuidhe ann a sheo, d矛reach taobh a-muigh an fheansa, far a bheil an zone dearg.鈥
鈥淚t鈥檚 quite strange to be sat here, just outside the fence, where the red zone is.鈥


Tha mi na mo shuidhe听听听听 鈥業鈥檓 sitting,听 I鈥檓 sat鈥櫶 (鈥業鈥檓 in my sitting鈥)
Tha thu na do shuidhe听
Tha e na shuidhe.听
Tha i na suidhe.
Tha sinn nar suidhe.
Tha sibh nur suidhe.
Tha iad nan suidhe.


Cuideachd: 听


Tha mi na mo sheasamh.听 鈥業鈥檓 standing鈥櫶 (鈥業鈥檓 in my standing鈥)


Mar eisimpleir:


Fanaidh mise na mo sheasamh.听听听听
鈥業鈥檒l stay standing.鈥櫶
An robh thu na do sheasamh fad na h-霉ine?听听听听
鈥榃ere you standing all the while?鈥
Bha esan na sheasamh san oisean.听听听
鈥楬e was standing in the corner.鈥
Bha i na seasamh air c霉l an dorais.听听听
鈥楽he was standing behind the door.鈥櫶
Bha sinn nar seasamh 霉ine mh貌r.听听听
鈥榃e were standing a long time.鈥
Bidh sibh nur seasamh faisg air an st猫ids.听听听听
鈥榊ou鈥檒l be standing near the stage.鈥
A bheil na togalaichean fhathast nan seasamh?听听听听
鈥楢re the buildings still standing?鈥


Tha mi na mo sh矛neadh / na mo laighe.听 鈥業鈥檓 lying down.鈥櫶 (鈥業鈥檓 in my lying down.鈥)


Mar eisimpleir:


Bha mi na mo sh矛neadh a鈥 coimhead an teilidh.听听听
鈥業 was stretched out watching telly.鈥
Bidh thu nas comhartaile na do sh矛neadh air an t-s貌fa.听听听听
鈥榊ou鈥檒l be more comfortable lying on the sofa.鈥櫶
Bha an cat na sh矛neadh an tac鈥 an teine.听听听听
鈥楾he cat was stretchd out by the fire.鈥
Bha an luchag na s矛neadh eadar sp貌gan a鈥 chait.听听听听
鈥楾he mouse was lying between the cat鈥檚听 paws.鈥櫶
Bha sinn nar laighe air a鈥 chladach fad an fheasgair.听听听听
鈥榃e were lying on the beach all afternoon.鈥
A bheil sibh fhathast nur laighe?听听听听
鈥楢re you still lying down (still in bed)?鈥
Bha iad uile nan laighe ann a shin.听听听听
鈥楾hey were all lying there.鈥

听听听听听
2. FEUMAIDH GU BHEIL / THA FHIOS GU BHEIL听听听


Angela NicIlleathain (鈥楥hristchurch, 2011鈥):


听鈥...ach feumaidh gu bheil iad gu math m矛-sh脿bhailte.听 Feumaidh nach eil iad s脿bhailte idir.鈥
鈥...but they must be pretty unsafe, they musn鈥檛 be safe at all.鈥


Feumaidh gu bheil iad m矛-sh脿bhailte.听听听听
鈥楾hey must be unsafe.鈥
Feumaidh nach eil iad s脿bhailte idir.听听听
鈥業t must be that they鈥檙e not safe at all. They can鈥檛 be safe at all.鈥


Ged a bha na togalaichean fhathast nan seasamh, feumaidh nach robh iad s脿bhailte.听听听听
鈥楢lthough the buildings were still standing (鈥榠n their standing鈥), they musn鈥檛 have been safe.鈥櫶
A bheil an cat a-muigh?听 Feumaidh gu bheil.听听听听
鈥業s the cat outside?听 He must be.鈥
Seall cho fliuch is a tha an rathad 鈥 feumaidh gu robh an t-uisge ann.听听听听
鈥楲ook how wet the road is 鈥 it must have been raining.鈥櫶


Angela NicIlleathain (鈥楥hristchurch, 2011鈥):


Tha feadhainn dhe na togalaichean a鈥 coimhead ceart gu le貌r 脿s a seo, tha fios nach eil bhon taobh a-staigh.鈥澨
鈥淪ome of the buildings look alright from here, [but] they musn鈥檛 be from inside.鈥


Tha fhios gu bheil /gun robh听听 =听听 Feumaidh gu bheil听 / gun robh


鈥楾he cat must be outside鈥:
Feumaidh gu bheil an cat a-muigh.听 /听 Tha fhios gu bheil an cat a-muigh.听听听听
鈥楾hey musn鈥檛 be safe鈥:
Feumaidh nach eil iad s脿bhailte.听 /听 Tha fhios nach eil iad s脿bhailte.听听
鈥業t must have been raining鈥:
Feumaidh gu robh an t-uisge ann.听 /听 Tha fhios gun robh an t-uisge ann.
鈥榊ou must be getting tired鈥:
Feumaidh gu bheil sibh a鈥 f脿s sg矛th.听 /听 Tha fhios gu bheil sibh a鈥 f脿s sg矛th.


Abairt na Seachdain

Cha sheas an c脿irdeas air a leth-chois

Broadcasts

  • Sun 29 May 2016 21:30
  • Wed 1 Jun 2016 12:00
  • Wed 1 Jun 2016 22:00
  • Sun 5 Jun 2016 10:30
  • Sun 11 Sep 2016 21:30
  • Wed 14 Sep 2016 12:00
  • Wed 14 Sep 2016 22:00
  • Sun 18 Sep 2016 10:30
  • Sun 5 Sep 2021 21:30
  • Wed 8 Sep 2021 12:00
  • Wed 8 Sep 2021 22:00
  • Sun 12 Sep 2021 10:30

Podcast