Yr wythnos diwethaf fe es draw i鈥檙 Amgueddfa Genedlaethol Beldroed ym Manceinion.
Amgueddfa am hanes peldroed o fewn Lloegr ydi hon, ond roedd yna ychydig o gyfeiriadau tuag at beldroed Cymru.
Un enghraifft amlwg oedd cap rhyngwladol Billy Meredith yn 1903, yn erbyn Iwerddon,聽 a hefyd llun o Gymro arall, a ddaeth wrth gwrs i amlygrwydd ym Manceinion, sef Ryan Giggs. Ond y tro yma, llun o Gigs, neu Ryan Wilson, fel yr oedd yn cael ei adnabod, yn chwarae dros ysgolion Lloegr. Mae John Charles yno hefyd - darlun wedi ei baentio o'r cawr yn chwarae鈥檔 addfwyn dros Leeds United, tra ceir cysylltiad llai amlwg wrth weld crys blaenwr presennol Wrecsam, Brett Ormerod. Ond dyma鈥檙 crys a wisgodd wrth chwarae, a sgorio'r g么l allweddol a sicrhaodd ddyrchafiad i Blackpool i鈥檙 Uwchgynghrair ( buddugoliaeth o dair g么l i ddwy) yn y g锚m ail gyfle yn erbyn Caerdydd 鈥� gan sicrhau dyrchafiad y t卯m o Sir Gaerhirfryn i鈥檙 Uwchgynghrair yn 2010.
Un o鈥檙 lluniau cynharaf o dimau peldroed ydi hwn o d卯m Preston North End a gipiodd y gynghrair yn y tymor cyntaf o鈥檌 fodolaeth yn 1888-9. Llysenw'r t卯m yma oedd yr "Invincibles" gan iddynt ennill y gynghrair聽 heb golli unrhyw g锚m, a hefyd cipio聽 cwpan Lloegr, heb ildio'r un g么l mewn pum gem. Dyma'r t卯m cyntaf i gyflawni鈥檙聽 dwbl yn Lloegr. Llwyddodd Preston i ennill deunaw o gemau, gan dod yn gyfartal bedair gwaith, a churo Wolverhampton Wanderers o dair g么l i ddim yn y Ffeinal ar faes criced yr Oval yn Llundain, a hynny o flaen torf o saith mil ar hugain.
O'r saith t卯m sydd wedi cyflawni'r dwbl yn Lloegr, Preston ydi鈥檙 unig un, hyd heddiw, i 聽wneud hynny heb golli unrhyw g锚m, naill ai yn y gynghrair nag yn y gwpan.
Dim ond tri Sais oedd yn nh卯m Preston, saith Albanwr, a Chymro oedd yn y g么l, sef Robert Mills-Roberts, meddyg wrth ei alwedigaeth, a chwaraewr amatur i d卯m Preston.
Roedd Mills-Roberts yn chwaraewr p锚l-droed blaenllaw yn y 1880au , ac yn cadw g么l i Gymru rhwng 1885 a 1892, gan wneud wyth ymddangosiad.
Cafodd ei eni ym Mhenmachno, Sir Gaernarfon ar 5 Awst 1862. Astudiodd i fod yn feddyg聽 yn Ysbyty Sant Thomas, Llundain. Ymddeolodd o鈥檙 g锚m yn 1890, ond fe'i perswadiwyd i wneud un ymddangosiad olaf dros Gymru yn 1892, ar y Cae Ras yn Wrecsam yn erbyn Lloegr (dwy i ddim i Loegr) .
Rhwng 1884 a 1888, chwaraeodd saith gwaith i glwb amatur y Corinthiaid, gan wynebu Preston dair gwaith.
Daeth Mills-Roberts i gymhwyso fel meddyg ym mis Gorffennaf 1887, a'r flwyddyn ganlynol penodwyd ef yn llawfeddyg t欧 yn Ysbyty Cyffredinol Birmingham. Yn ddiweddarach, cymerodd swydd gyda'r ysbyty yn Chwarel Lechi Dinorwig, a gwasanaethodd gyda Byddin Alldeithiol Prydain yn y Rhyfel Byd Cyntaf. Ar ddiwedd ei yrfa fel meddyg, ymddeolodd i Bournemouth, ble bu farw yn 73 oed ar 27 Tachwedd 1935.
Cyn cloi'r daith o gwmpas yr arddangosfa, fe fu i mi weld adran a oedd yn olrhain taith Wigan Athletic o ddinodedd i鈥檙 Uwchgynghrair. Ymysg y memorabilia, oedd rhaglen o dymor 1963/4 o g锚m yng nghynghrair聽 Sir Gaer yn erbyn Dinas Bangor. Gem a welodd Wigan yn ennill o bedair g么l i dair ( gyda Gray,Kinsella ac Edwards yn sgorio i Fangor) ar faes Parc Springfield.
Prynhawn diddorol yn hel atgofion, hwyrach fod yna le i amgueddfa o'r fath yma yng Nghymru. Cafwyd digon o arddangosfeydd gan glybiau yn dathlu eu canmlwyddiant yn ddiweddar, a chafwyd arddangosfa deithiol rhyw dair blynedd yn 么l. Hwyrach fod yr amser wedi dod i ninnau yng Nghymru sicrhau un funud fach i roi pethau ar gof a chadw, fel y cadwer i鈥檙 oesoedd a ddel y glendid a fu?