Mae yna ddigon o gythraul canu a chorau mewn eisteddfod, ond wyddoch chi fod yna g么r yn gysylltiedig 芒 chlwb peldroed o Uwchgynghrair Lloegr wedi cystadlu yn yr Eisteddfod Genedlaethol?
Stori hir, ond os ydych yn gefnogwr Everton yna fe fyddwch yn gyfarwydd iawn a鈥檙 emyn sydd yn cael ei morio fel cymanfa o addoliad cyn y gemau ar Barc Goodison, wrth gyd-ganu 鈥�..and if you know yer history鈥�. Wel mae yna hanes am g么r a oedd yn gysylltiedig 芒 chlwb Everton yn y gorffennol pell, a fu yn yr eisteddfod genedlaethol .
Rwyf eisoes wedi cyfeirio ym Mlog Ar y Marc, at Wil Cuff, sef y g诺r arloesol a drodd Everton o fod yn d卯m ysgol Sul eglwys Sant Domingo i fod yr Everton proffesiynol yr ydym yn ei adnabod heddiw.
Cefndir Cymreig oedd cefndir Cuff, ei fam yn enedigol o Bwllheli, yn rhugl yn y Gymraeg ac yn cyflogi dwy forwyn Cymraeg eu hiaith yn y cartref yn Spellow Lane gerllaw Parc Goodison. D鈥檕es dim amheuaeth mai Cymraeg oedd iaith yr aelwyd, ond Sais o Lundain oedd Henry, gwr Mary Cuff, ac mae鈥檔 debyg mai yn yr oes Fictoranaidd honno, Saesneg oedd iaith yr aelwyd unwaith y daethai'r tad adref. Ond, roedd y cefndir Cymreig yn cael ei barchu , a phan oedd Wil Cuff yn arweinydd c么r Capel Sant Domingo (ac yntau ond un ar hugain oed), mae鈥檔 dystiolaeth iddo fynd a鈥檙 c么r i gystadlu yn yr eisteddfod genedlaethol.
Gan mai yn 1869 y cafodd Wil ei eni, ac yntau yn un ar hugain oed ar y pryd, mae lle i gredu mai i Eisteddfod Genedlaethol Bangor yn 1890 aeth C么r yr eglwys o Lerpwl.
Fodd bynnag mae鈥檙 wybodaeth a geir yng ngwefan 鈥楾offee Web鈥� sef gwefan am glwb Everton yn honni i'r c么r ennill yr ail wobr. Bydd angen mwy o dystiolaeth i wirio hyn a byddaf yn falch iawn petai unrhyw un o鈥檙 darllenwyr neu swyddogion yr Eisteddfod yn gallu cadarnhau hyn. Ie, sialens i chi ddarganfod mwy am 鈥榶er history鈥� fel cefnogwyr Everton!
Ond tydi鈥檙 Eisteddfod a pheldroed ddim yn unig yn gysylltiedig 芒 hanes c么r o'r gorffennol pell.
I aros yn ninas Lerpwl, ceir dylanwad peldroed ar y bardd Aled Lewis Evans wrth ymweld 芒'r gofeb y tu allan i Anfield a'r cof am gefnogwyr Lerpwl a gollodd eu bywydau yn nhrychineb Hillsborough. "Cornel fach o galon cyfeillion o Gymru, a'u hanwyldeb a'u diniweidrwydd yn wyneb angau yn fur fel y cof na ellir ei ddileu". Neges o gariad sydd yng Ngherddi Albert Street hefyd, gan Geraint Jarman lle mae ei galon "yn estyn c芒n i ti, mor ddwys a hiraethus a moliant c么r y Kop ar bnawn ddydd Sadwrn."
Crefftwaith ydi cywydd Tudur Dylan Jones sy'n canmol Ryan Giggs, fel un sy'n "ddewin uwch p锚l ddiwyd" ag sy'n gallu " agor bwlch a ffugio'r bas". Mae'r disgrifiadau llenyddol gan y bardd yn grefft cystal 芒 chrefft Giggs ar y cae, -" I'r chwaraewr, ei fwriad, yw byw i'w glwb ac i'w wlad, a rhoi'i hun yn arweinydd, i s诺n y ffans yn y ffydd."
Troi at ochr fwy annerbyniol o鈥檙 g锚m mae Si么n Eirian yn "Agro", ar strydoedd Wrecsam, lle mae'n gweld " gorthrwm yn magu gorthrwm" , tra mae Bryan Martin Davies yn y 鈥楪锚m Beldroed鈥� yn disgrifio'r wefr o gefnogi Wrecsam " fel gwaed mewn gwythiennau, llifa'r denim yn y strydoedd unffurf" gan orffen gyda gormes "nerth y perthyn, Wrecsam rule, OK?"
Ond, alla'i ddim cloi'r heb gyfeirio at un o gerddi arobryn Eisteddfod Genedlaethol Dyffryn Conwy yn 1989 ar y testun 'Arwyr', gan Selwyn Griffiths. Cynnwys y gerdd yma elfennau atgofus a hiraethus y bardd am ddyddiau aur y g锚m, a'i atgofion cynnar am un o'i arwyr personol, sef dewin y b锚l, Stanley Matthews. Creodd dewin y geiriau o Benisarwaun, gampwaith wrth ddisgrifio Matthews yn creu'r g么l dyngedfennol i Blackpool yn ffeinal 1953 yn erbyn Bolton Wanderers, yn Wembley gan weld "cyffro, gwefr, gwyrth a gorfoledd - telyneg o g么l" a'i "wyneb o w锚r, yn sglein o lawenydd, wrth glensio'i fedal".
Rhaid i minnau ganu鈥檔 iach, ac felly pob hwyl i鈥檙 corau (a鈥檙 beirdd) yn Ninbych yr wythnos yma.
D鈥檕es fawr o siawns o weld teulu'r Glazers, John Henry, Daniel Levy na Roman Abramovitch yn arwain corau cymysg o gapeli cyfagos i feysydd Old Trafford, Anfield, White Hart Lane na Stamford Bridge yn Ninbych brynhawn yfory.
Tydi鈥檙 oes wedi newid!