主播大秀

Roedd cyflwr y ffyrdd yn dal yn erchyll yn y cyfnod hwn. Yn wir, c芒i sir Frycheiniog ei galw yn 'Breakneckshire'. Eto, llwyddai'r porthmyn i yrru gyrroedd o wartheg a defaid i'w gwerthu yn Llundain. Pan oedd y Rhyfel Cartref yn rhwystro teithiau'r porthmyn yn 1645, eglurodd yr Archesgob John Williams pam eu bod mor bwysig i economi Cymru, 'Fel y daw ei llynges 芒 thrysor i Sbaen, felly y daw'r porthmyn 芒'r ychydig aur ac arian sydd gennym ni'.

Gweithiai 80% o'r bobl ar y tir. Ond roedd diwydiannau yn datblygu hefyd, gyda gwaith plwm Syr Roger Mostyn yn sir y Fflint, plwm ac arian yng Ngheredigion a glo ym Mhenfro. Agorodd Syr Humphrey Mackworth lofeydd yng Nghwm Nedd, ac erbyn yr 1730au, trwy ddefnyddio'r glo i fwyndoddi plwm ac arian a oedd wedi'u mewnforio, daeth ardal Abertawe-Castell-nedd yn ganolfan fetelegol fwyaf y byd.

Dylanwad y m么r

Dyma oes aur y m么r-ladron Cymreig. Yn eu plith roedd Hywel Davies o sir Benfro a Tomos Prys o Blas Iolyn, uchelwr a bardd a groniclodd ei helyntion mewn cerddi dychanol.

Ond y ddau enwocaf oedd Syr Harri Morgan o sir Fynwy a Bartholomew Roberts, neu Barti Ddu, o Gasnewydd- bach. Bu Harri Morgan yn uchel-swyddog i'r Goron ac yn f么r-leidr yn ei dro. Dinistriodd lynges o Sbaen ger Maracaibo yn 1669 a chipio Panama ac ysbail gwerth 拢30,000 yn 1670.

Er bod Barti Ddu yn f么r-leidr o fri ac iddo gael ei ladd mewn brwydr ger arfordir Affrica, mae'n debyg mai te oedd ei hoff ddiod ac nad oedd e'n caniat谩u i'w griw weithio ar y Sul!

Crefydd

Roedd crefydd yn bwnc llosg iawn yng nghyfnod y Stiwartiaid. C芒i Pabyddion eu herlid yn ddidrugaredd oherwydd bod y llywodraeth yn ofni eu bod yn cynllwynio yn erbyn y brenin. Yn 1679, cafodd David Lewis o'r Fenni, Phillip Evans o Fynwy a John Lloyd o Frycheiniog eu merthyru am geisio ennill y Cymry'n 么l i Eglwys Rufain. Yn 1970, dyrchafodd y Pab y tri merthyr yma yn seintiau Catholig.

Ar y pegwn arall, roedd nifer yn feirniadol o Eglwys Loegr am fod gormod o seremon茂au ganddi. Trodd y rhain yn anghydffurfwyr. Ymunodd rhai 芒'r Annibynwyr a rhai eraill 芒'r Bedyddwyr, dan arweiniad John Miles. Sefydlodd e eglwys i'r Bedyddwyr yn Llanilltud G诺yr yn 1649.

Yn ystod cyfnod y Werinlywodraeth (1649-60), trwy'r Ddeddf er Taenu'r Efengyl yng Nghymru, bu Piwritaniaid fel Vavascor Powell a Walter Craddock yn cyflogi dynion duwiol i bregethu'r efengyl ar draws y wlad, ond heb lawer o lwyddiant. Trodd y Piwritan, Morgan Llwyd, at y Crynwyr, ac mae'i glasur, Llyfr y Tri Aderyn (1653), yn annog y Cymry i baratoi ar gyfer ailddyfodiad Crist i'r ddaear.

Ar 么l adfer y frenhiniaeth yn Chwyldro Gogoneddus 1660, cafodd y sectau hyn eu herlid yn ddifrifol. Bu'r Crynwr, Charles Lloyd o Ddolobran, Powys, ac eraill yn y carchar am flynyddoedd am arddel eu ffydd.

Yn y pen draw, penderfynodd llawer o'r Crynwyr chwilio am ryddid crefyddol yn nhrefedigaeth newydd William Penn yn Roedd 40 o Gymry ar y fordaith gyntaf yn 1682. Bu Thomas Lloyd o Ddolobran yn ddirprwy i Penn ei hun yn y drefedigaeth newydd. Y bwriad oedd sefydlu trefedigaeth Gymreig annibynnol yn Pennsylvania, ond chafodd y freuddwyd honno mo'i gwireddu.