Ö÷²¥´óÐã

Roedd y lawnsiad yn angenrheidiol er mwyn dathlu'r brwdfrydedd ac ymrwymiad ardderchog y mae cymunedau Sir Gaerfyrddin wedi ddangos i gadw diwylliant bywiol ac hanesyddol Beca yn fyw.

Bywyd yn Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro 160 o flynyddoedd yn ôl sut beth oedd hi bryd hynny?
Yn ystod y 1830au a'r 1840au cynnar, roedd bywyd yn galed i'r ffermwyr bach a'r llafurwyr amaethyddol roedd rhent yn uchel, roedd prisiau amaethyddol yn cwympo, ac roedd drwgdeimlad yn erbyn deddfau newydd Cyfraith y Tlawd.

Aeth bywyd yn galetach gyda gwelliannau i'r ffyrdd tyrpeg a phroses llymach o gasglu arian tollbyrth. Roedd sawl Ymddiriedolaeth Tyrpeg bychain yn Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, pob un yn rheoli ac yn gweithredu eu tollbyrth eu hunain.

Yn yr ardal rhwng Arberth a San Clêr, roedd y rhan fwyaf o'r ffyrdd yn berchen ir Ymddiriedolaethau Main a Hendygwyn ar Daf.

Dechreuwyd defnyddio'r clwydi wrth i dymor cludo calch ddechrau, ac roedd drwgdeimlad mawr ymysg y ffermwyr, wedi iddynt ddioddef yn eithafol ar ôl cyfres o gynaeafau gwael.

Cyfeiriwyd at yr arweinydd fel Beca; pwy bynnag oedd hi, cafwyd buddugoliaeth ysgubol a gorchmynnwyd i Ymddiriedolaeth Hendygwyn- ar-Daf i bedair o'r clwyd i gael eu datgymalu ar unwaith. Felly ganwyd chwedl Merched Beca.

Y Terfysgoedd yn lledu
Gwelwyd mwy o derfysgoedd rhwng 1842 3 y tro hwn yn dechrau yn San Clêr. Yma gerllaw cyffyrdd yr Ymddiriedolaethau Main a Hendygwyn-ar-Daf, gorfodwyd ffermwyr, porthmyn gwartheg a theithwyr eraill i dalu ddwy waith, o fewn milltir, fel canlyniad i glwyd newydd a adeiladwyd er mwyn atal osgoi talu treth.

Ar y 18fed o Dachwedd ym 1842, Fe wnaeth Beca a'i merched ddinistrio'r clwydi ym Mhwlltrap a San Clêr.

Erbyn hyn roedd y terfysgoedd wedi lledu'n gryf. Doedd dim prinder o bobol yn fodlon chwarae rôl Beca, a dim prinder o ddilynwyr chwaith. Cafodd sawl clwyd ei dinistrio dros Sir Benfro, er enghraifft, yn Prendregast gerllaw Hwlffordd, Arberth, Robeston Wathen a Scleddau gerllaw Abergwaun.

Hefyd lledodd y terfysg i ddyffrynnoedd Teifi a'r Tywi ac ymhen amser, i'r ardaloedd lled-ddiwydiannol o Sir Gaerfyrddin.

Allan o lyfr Pembrokeshire gan Bryan John.Cyhoeddiad cyntaf gan David Charles, Publishers 1976.