Ddechrau mis Mai, cefais alwad ffôn yn gofyn a fuaswn i'n fodlon mynd i Brifysgol Medunsa, ger Pretoria yn Ne Affrica i gynorthwyo gyda dysgu sgiliau cyfathrebu ac asesu myfyrwyr meddygol. Nid oedd rhaid ystyried yr ateb yn hir! Cynllun dan nawdd y Cyngor Prydeinig, sydd yn cynnig partneriaeth am dair blynedd rhwng unigolion sydd mewn swyddi ym Mhrydain a rhai o wledydd llai breintiedig, oedd hwn. Gwahoddwyd ymgynghorydd ac uwch-ddarlithydd mewn seiciatryddiaeth plant i ddod gyda ni.
Helpu darlithwyr ac athrawon
Pwrpas yr ymweliad oedd helpu darlithwyr ac athrawon y Brifysgol. Cyn mynd anfonwyd ugeiniau o negeseuon e-bost yn ôl ac ymlaen er mwyn ceisio darganfod y ffordd orau inni ddefnyddio'r amser yno ac i ganfod anghenion y Brifysgol.
Roedden nhw am i ni eu gwylio'n darlithio ac yn cynnal grwpiau gwaith, yna roeddem i'w hasesu a chyflwyno canllawiau iddyn nhw ar sut i weithio'n fwy effeithiol trwy ddefnyddio dulliau newydd a gwahanol.
Eu dymuniad nhw oedd i ddwy ohonom roi enghraifft o'n gwaith trwy roi darlith i'r myfyrwyr a chynnal gweithdy i staff clinigol y Brifysgol ar destun o'n dewis. Roedd hyn yn dipyn o sialens mewn wythnos.
Mae Prifysgol Mendusa yn un hanesyddol iawn. Cafodd ei sefydlu fel y Brifysgol gyntaf yn Ne Affrica i hyfforddi meddygon, milfeddygon a deintyddion du eu croen. Cyn diwedd apartheid nid oedd yn bosibl i bobl ddu gael lle yn y Prifysgolion gwyn.
Denu myfyrwyr o gefn gwlad
Mae'r Brifysgol yn ceisio denu myfyrwyr o gefn gwlad Affrica, gan obeithio y byddan nhw yn dychwelyd yn ôl i'w hardaloedd ar ôl graddio. Ond yn aml nid yw hyn yn digwydd a dywedodd Deon y Brifysgol wrthyf, "Mae eich gwlad yn dwyn ein meddygon ac ni allwn fforddio eu colli".
Nid oes gan rannau mawr o gefn gwlad De Affrica wasanaeth meddygol. Mae newyn, diffyg cyflenwad dwr glân a HIV ac AIDS yn creu problemau iechyd dyrys yno.
Cawsom groeso cynnes gan staff y Brifysgol a llawer o wybodaeth a greodd argraff arnom. Roedd y Brifysgol yn ymwybodol iawn o'r problemau diogelwch sydd yno. Cafodd tri myfyriwr eu llofruddio yn ystod y flwyddyn ac roedd amryw o'r staff wedi cael eu bygwth.
Archwilio am arfau
Defnyddiwyd car sigledig y Brifysgol i'n cario ni yma a thraw ac roedd hwnnw'n cael ei archwilio am arfau bob tro'r oeddem yn mynd allan ac yn dod yn ôl. Nid oedd yn bosib mynd i unman ar eich pen eich hun am resymau amlwg.
Roedd diddordeb mawr yn y ffaith mai arbenigo mewn cleifion oedd yn ddifrifol wael ac ar fin marw yr oeddwn i. Agwedd y meddygon a'r bobl yno oedd mai lle i wella yn unig oedd ysbytai ac na ddylid caniatáu i rai oedd ar fin marw fod yno ac y dylen nhw aros gartref.
Roedd marw mewn ysbyty yn sarhad ar y teuluoedd. Rhaid cofio hefyd nad oedd gan y wlad arian i dalu am gyffuriau atal poen i'r cleifion.
Roedd y diwrnod gwaith yn cychwyn am wyth y bore. Ar y diwrnod yr oeddem i roi darlith i'r staff ar sgiliau cyfathrebu roedd tua 80 o fyfyrwyr wedi bod yn disgwyl amdanom y tu allan i'r neuadd ers hanner awr wedi saith y bore. Go brin y buasai tyrfa fel yna yn y wlad hon!
Cred grefyddol gref
Roedd gan lawer o'r myfyrwyr gred Gristnogol gref. Yng nghanol darlith yr oeddwn yn ei chyflwyno ar AIDS a HIV, daeth sŵn canu a moliannu uchel iawn o'r tu allan i r drws. Doedd neb yn cymryd llawer o sylw ond eglurodd un fod hyn yn arwydd bod myfyrwyr wedi cael tröedigaeth a'u bod yn rhannu eu cyffes, a grŵp o ffrindiau y tu allan yn llawenhau. Tydi hyn byth yn digwydd pan fydda i yn darlithio yng Nghaerlŷr!
Cefais gyfle i siarad â nifer o'r myfyrwyr a chanfod bod eu hagwedd tuag at atal AIDS yn wahanol iawn i ni. Roedden nhw yn credu bod gan ddyn hawl i gysgu gyda phwy bynnag a fynnai heb boeni dim am y posibiliadau o AIDS.
Agwedd negyddol
Agwedd negyddol y darpar feddygon tuag at ddulliau o leihau AIDS yn y wlad oedd nad oedd angen defnyddio cyffuriau a chondoms ac roedd hyn yn creu pryder.
Os mai dyma agwedd meddygon yfory, pa obaith sydd o atal y clefyd erchyll yma sy'n difa bywydau pobl ifanc y wlad. Mae miliynau yn marw o'r clefyd yn Ne Affrica a cheir nifer fawr o deuluoedd lle mae'r tad a'r fam wedi marw a'r plant wedi'u gadael yn amddifad. Mae hyn yn broblem economaidd i'r wlad hefyd.
Dysgais lawer mewn wythnos felly a theimlais i mi elwa'n fawr ar y cyfle. Rwy'n deall llawer mwy am broblemau'r wlad bellach ac yn pryderu am ei dyfodol.
Mae Mari'n ferch i Mr. a Mrs. R. Lloyd Williams, Wern Ddu, Waen, Llanelwy ac yn uwch-ddarlithydd ac ymgynghorydd mewn meddygaeth liniarol yn Ysbyty'r Brifysgol a Hospis CaerlÅ·r.
Mae'n aelod o nifer o bwyllgorau cenedlaethol sy'n ymwneud ag ymchwil ac addysg feddygol. Yn gynharach eleni cafodd ei hapwyntio yn aelod o bwyllgorau'r G.M.C. sy'n asesu ymddygiad meddygon a'u diarddel oherwydd drwg weithredu neu ddiffyg sgiliau.
Ìý
