Ö÷²¥´óÐã

Crynhowyd hyn orau imi gan Faer Bethlehem, y cwrddais ag ef drannoeth diwedd y gwarchae ar Eglwys y Preseb. Dywedodd fod yr Israeliaid wedi dod i Fethlehem i ddifa nid yn unig sefydliadau'r wladwriaeth Balesteinaidd ond hefyd fywydau'r dinasyddion mewn ymdrech i dorri'u calonnau a'u brawychu. Y niwed gwaetha, meddai, oedd y niwed anweledig: y chwerwder a'r llid sy'n troi plant diniwed yn forwyr hunanaberthol.

Ymweld â Balatha
A dyma a welsom ni ym mhobman - fandaliaeth a chwalfa a fwriadwyd i dorri ysbryd y bobl. Yn Balatha. gwersyll mwya'r ffoaduriaid ar y Lan Orllewinol gyda 20,000 o breswylwyr, cafodd tai eu chwalu gan adael 250 o deuluoedd yn ddigartref, a chan ddifa'r is-adeiledd sylfaenol. Y gair a ddefnyddiwn yw gwersyll' ac er bod pebyll yma ac acw i'r sawl sydd wedi colli'u cartrefi, mewn gwirionedd maen nhw'n debycach i ganol dinasoedd. Mae poblogaeth Balatha'n tyfu'n gyflym ac fe ddywedir nad yw wedi gweld un dydd heddychlon yn ystod ei hanes. Dyma lle cychwynnodd ymosodiad diweddar yr Israeliaid a dodwyd gwarchae ar y preswylwyr am chwech wythnos ym mis Mawrth. Yma hefyd y clywsom gyntaf rieni yn mynegi eu gofidiau am y bobl ifanc oedd wedi colli pob ffydd yn y broses heddwch.

Yn y gwersyll sy bellach yn adnabyddus, Jenin, roedd ardal gymharol eang wedi'i chwalu i'r llawr. Defnyddiodd Mr Ahmed Qurie, Llefarydd Awdurdod Deddfwriaethol Palesteina, ymadrodd sy'n delweddu i'r dim i bawb ddeall - "ground zero". Yn llythrennol doedd dim byd ar ôl. Roedd plant yn chwarae yng nghanol y rwbel. Daeth gwraig ata i oedd am ddangos imi beth oedd ar ôl o'i chartref. Roedd yn adfail ac yn edrych mewn perygl o ddymchwel unrhyw funud, ond roedd hi'n dal i fyw yno gyda saith o blant, heb unman arall i fynd iddo. Roedd cerdded o gwmpas Jenin yn dorcalonnus. Yn ôl y bobol, roedd y milwyr wedi dewis y rhan honno o'r gwersyll am ei bod y fwyaf poblog.

Efallai i'r dystiolaeth gryfaf ddod oddi wrth gyfarwyddwr yr ysbyty lleol, Dr Muhammed I Abu-Ghali. Adroddodd hanesion brawychus am noson yr ymosodiad a'i ymdrechion i ymgeleddu'r clwyfedig. Lladdfa oedd hon yn ei farn ef. Doedd neb yn sicr faint gafodd eu lladd ond hyd yn oed heb gannoedd o gyrff, roedd y niwed a wnaed i'r gymuned hon yn gyflafan seicolegol.

Mae gweithred filwrol Israel yn ddiamheuaeth yn ymgais i ddifa'r sefydliadau a luniwyd gan y Palesteiniaid dros ddeng mlynedd. Mae'r holl weinyddiaethau llywodraethol wedi'u difa ac adeiladau'r llywodraeth leol hyd yn oed, fel yr un a welais ym Methlehem, wedi dioddef ymosodiadau a'u fandaleiddio'n helaeth. Roedd prif swyddfeydd cyrff gwirfoddol wedi cael triniaeth debyg a'u holl gyfrifiaduron a'u cofnodion wedi eu dwyn neu eu difa.

Yr un oedd y stori, wrth reswm, yn Ramallah a Phencadlys Yasser Arafat. I fynd yno roedd rhaid i ni fynd trwy nifer o siecbwyntiaur fyddin, oedd yn broses hir a diflas. Roedd y lleoliad ei hun, lle bu Arafat yn garcharor dros bum wythnos, o dan warchae difrifol. Roedd ceir a faniau wedi'u chwalu gan danciau ac roedd olion bwledi a ffrwydron tanciau'n gorchuddio'r muriau.

Neges Yasser Arafat
Fe gwrddon ni â Yasser Arafat a siaradodd yn fanwl am ddifrifoldeb sefyllfa'r Palesteiniaid. y dyhead am heddwch a'i ofn fod trais yn ymchwyddo'n ddireolaeth. Gofynnodd inni ddod â'r neges nôl gyda ni, fod angen lluoedd rhyngwladol ar frys i gadw'r heddwch ac y dylid pwyso'n drwm ar yr Unol Daleithiau i roi'r gorau i gefnogi ymyrraeth anghyfreithlon Israel yn nhiroedd y Palesteiniaid.

Ar ddydd olaf f'ymweliad mi es i Fethlehem i gyfranogi o'r Offeren yn Eglwys y Preseb i ddathlu diwedd y gwarchae ac ymadawiad y milwyr o'r dref. Roedd yn emosiynol dros ben, yn enwedig pan ganodd clychau'r eglwys am y tro cynta ar ôl bod yn dawel ers chwech wythnos - y tro cynta erioed yn eu hanes. Roeddwn yn ddiolchgar fod y gwarchae drosodd ac y gallwn innau rannu'r foment hon gyda fy nghyfeillion Palesteinaidd.

Jill Evans ASE